Avrupa ülkelerinin çoğunda işledikleri suçun niteliği veya öngörülen cezaya bağlı olarak milletvekillerine dokunulmazlık hakkı tanınmıyor. TBMM Kütüphane Müdürlüğü uzmanları Feride Eroğlu, Ahmet Yıldız ile Ali Çolak, "Avrupa Ülkelerinde Parlamenterlerin Hukuksal Hakları" ile ilgili bir araştırma hazırladı. "Parlamento izin vermedikçe, üyelerin görevleriyle ilişkili olmayan eylemleri için tutuklanamaması ya da kovuşturulamaması" şeklinde tanımlanan yasama dokunulmazlığının kapsamı, ülkelerde, üyelere sağlanan koruma derecesine göre değişiyor.
Avrupa'da nasıl?
Araştırmada yeralan diğer ülkelerde yasama dokunulmazlığı sistemi şöyle:
Almanya: Bir Bundestag (Alman Meclisi) üyesinin Genel Kurul, komisyonlar, parlamentodaki parti grubu ya da Bundestag metinlerindeki tüm görüş ve oyları sorumsuzluk kapsamına giriyor. Ancak hakaret içeren ifadeler bunun dışında tutuluyor. Suçüstü, tutuklanma hali hariç cezai kovuşturma konusu olan tüm fiiller dokunulmazlık kapsamında yer alıyor.
Avusturya: Yasama sorumsuzluğu, üyenin vekalet görevi sırasında verdiği oylardan ve yaptığı sözlü ve yazılı konuşmalardan sorumlu tutulmamasını öngörüyor. Yasama dokunulmazlığı, görevi sırasında üyenin siyasi faaliyetlerine ilişkin ceza mahkemeleri ve idari makamlar ile disiplin hukuku uyarınca kovuşturma konusu yapılabilecek fiillerin kovuşturulmasını engelliyor. Bu tür durumlarda ilgili yasamaorganı yine de dokunulmazlığın kaldırılmasına karar verebiliyor.
Danimarka: Dokunulmazlık, suçüstü durumu hariç kovuşturma ve hapsedilmeye karşı koruma sağlıyor. Parlamentoda yapılan konuşmalar da bu kapsam içinde yer alıyor.
Finlandiya: Sorumsuzluk üyenin yalnızca parlamentodaki eylemlerini, yani hapisle cezalandırılabilen ve üye yasama görevini yerine getirirken işlenen eylemleri kapsıyor. Adli konulardaki ileri düzeydeki koruma ise üyelerin hem parlamenter faaliyetlerine hem de diğer eylemlerine atıfta bulunuyor.
Hollanda: Üyeler görevleriyle ilgili olmayan suçlardan dolayı yalnızca Yüksek Mahkeme tarafından kovuşturulabiliyor. (Şimdiye kadar hiçbir üye kovuşturulmadı). Parlamento organlarında ya da belgelerinde ifade ettiği görüşlerden dolayı üyeler kovuşturulamıyor.
İngiltere: Genel Kurul ya da komisyondaki konuşmalar, bir yasanın gündeme alınması, bir değişiklik, teklif, taslak rapor ya da bir soru dokunulmazlık kapsamında. Adli suçlamalarda bulunulan durumlarda, üyeler diğer vatandaşlarla aynı konumda.
İrlanda: Yasama dokunulmazlığı yok.
İspanya: Üyeler, görevleri sırasında yasama sorumsuzluğuna sahip. Suçüstü hali hariç, vekillikleri boyunca adli kovuşturmadan da muaflar.
İsveç: Milletvekilleri görevleri sırasında yaptıkları fiiller ve konuşmalarından dolayı yasama sorumsuzluğuna sahipler, ancak adli bir suç işlediği şüphesi oluştuğunda, suçunu itiraf etmesi ve suçüstü yakalanması durumunda veya suç için öngörülen ceza asgari iki yıl ise dokunulmazlık hakları bulunmuyor.
İtalya: Yasama organı izin vermediği sürece parlamento üyesi aranamaz, tutuklanamaz ya da diğer herhangi bir biçimde hürriyeti kısıtlanamaz, gözaltında tutulamaz. Üyeye ilişkin nihai bir kanaate yada karara erişmek amaçlandığında ya da suçüstü halinde ise dokunulmazlık geçerli olmuyor.
Lüksemburg: Yasama sorumsuzluğu üyenin vekilliği boyunca ortaya koyduğu görüşleri kapsıyor, görevi dışındaki fiilleri kapsamıyor.
Portekiz: Üyelerin görevlerini yerine getirirken verdikleri oylar ve ortaya koyduğu görüşler, adli ya da disiplin soruşturmasından muaf.Hiçbir üye parlamentonun onayı olmadan tutuklanamıyor ya da hapsedilemiyor. Önceden tasarlanmış ve üç yılı aşan hapis cezasını gerektiren haller ile suçüstü durumu bunun dışında yer alıyor.
Türkiye'de dokunulmazlık
Türkiye'de TBMM üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Meclis'te ileri sürdükleri düşüncelerden, başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamıyorlar. Sadece suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanan "Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı, insan haklarına dayanan demokratik ve laik cumhuriyeti ortadan kaldırmayı" amaçlayan suçlar dokunulmazlık kapsamında bulunmuyor.
Avrupa'da nasıl?
Araştırmada yeralan diğer ülkelerde yasama dokunulmazlığı sistemi şöyle:
Almanya: Bir Bundestag (Alman Meclisi) üyesinin Genel Kurul, komisyonlar, parlamentodaki parti grubu ya da Bundestag metinlerindeki tüm görüş ve oyları sorumsuzluk kapsamına giriyor. Ancak hakaret içeren ifadeler bunun dışında tutuluyor. Suçüstü, tutuklanma hali hariç cezai kovuşturma konusu olan tüm fiiller dokunulmazlık kapsamında yer alıyor.
Avusturya: Yasama sorumsuzluğu, üyenin vekalet görevi sırasında verdiği oylardan ve yaptığı sözlü ve yazılı konuşmalardan sorumlu tutulmamasını öngörüyor. Yasama dokunulmazlığı, görevi sırasında üyenin siyasi faaliyetlerine ilişkin ceza mahkemeleri ve idari makamlar ile disiplin hukuku uyarınca kovuşturma konusu yapılabilecek fiillerin kovuşturulmasını engelliyor. Bu tür durumlarda ilgili yasamaorganı yine de dokunulmazlığın kaldırılmasına karar verebiliyor.
Danimarka: Dokunulmazlık, suçüstü durumu hariç kovuşturma ve hapsedilmeye karşı koruma sağlıyor. Parlamentoda yapılan konuşmalar da bu kapsam içinde yer alıyor.
Finlandiya: Sorumsuzluk üyenin yalnızca parlamentodaki eylemlerini, yani hapisle cezalandırılabilen ve üye yasama görevini yerine getirirken işlenen eylemleri kapsıyor. Adli konulardaki ileri düzeydeki koruma ise üyelerin hem parlamenter faaliyetlerine hem de diğer eylemlerine atıfta bulunuyor.
Hollanda: Üyeler görevleriyle ilgili olmayan suçlardan dolayı yalnızca Yüksek Mahkeme tarafından kovuşturulabiliyor. (Şimdiye kadar hiçbir üye kovuşturulmadı). Parlamento organlarında ya da belgelerinde ifade ettiği görüşlerden dolayı üyeler kovuşturulamıyor.
İngiltere: Genel Kurul ya da komisyondaki konuşmalar, bir yasanın gündeme alınması, bir değişiklik, teklif, taslak rapor ya da bir soru dokunulmazlık kapsamında. Adli suçlamalarda bulunulan durumlarda, üyeler diğer vatandaşlarla aynı konumda.
İrlanda: Yasama dokunulmazlığı yok.
İspanya: Üyeler, görevleri sırasında yasama sorumsuzluğuna sahip. Suçüstü hali hariç, vekillikleri boyunca adli kovuşturmadan da muaflar.
İsveç: Milletvekilleri görevleri sırasında yaptıkları fiiller ve konuşmalarından dolayı yasama sorumsuzluğuna sahipler, ancak adli bir suç işlediği şüphesi oluştuğunda, suçunu itiraf etmesi ve suçüstü yakalanması durumunda veya suç için öngörülen ceza asgari iki yıl ise dokunulmazlık hakları bulunmuyor.
İtalya: Yasama organı izin vermediği sürece parlamento üyesi aranamaz, tutuklanamaz ya da diğer herhangi bir biçimde hürriyeti kısıtlanamaz, gözaltında tutulamaz. Üyeye ilişkin nihai bir kanaate yada karara erişmek amaçlandığında ya da suçüstü halinde ise dokunulmazlık geçerli olmuyor.
Lüksemburg: Yasama sorumsuzluğu üyenin vekilliği boyunca ortaya koyduğu görüşleri kapsıyor, görevi dışındaki fiilleri kapsamıyor.
Portekiz: Üyelerin görevlerini yerine getirirken verdikleri oylar ve ortaya koyduğu görüşler, adli ya da disiplin soruşturmasından muaf.Hiçbir üye parlamentonun onayı olmadan tutuklanamıyor ya da hapsedilemiyor. Önceden tasarlanmış ve üç yılı aşan hapis cezasını gerektiren haller ile suçüstü durumu bunun dışında yer alıyor.
Türkiye'de dokunulmazlık
Türkiye'de TBMM üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Meclis'te ileri sürdükleri düşüncelerden, başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamıyorlar. Sadece suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanan "Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı, insan haklarına dayanan demokratik ve laik cumhuriyeti ortadan kaldırmayı" amaçlayan suçlar dokunulmazlık kapsamında bulunmuyor.