3 Mart 1917 bütçe görüşmeleri

1917 bütçe görüşmeleri Ayan Meclisi ve Meclis-i Mebusanda 28 Şubat 1917'de başlar. Görüşme Ayan Meclisinin bütçe komisyonunun raporunun okunması ile başlar: "? Ülkenin huzur ve baysallık zamanlarında uzun uzadıya incelemeler sonucunda yapılması gereken birtakım teşkilatın böyle buhranlı bir zamanda yapılıvermesi esasen doğru olmadığı gibi devletimizin şu genel savaşın lehimizde mutlu bir barışla sonuçlanması için bütün giderlerde tutumlu olmaya aşırı ölçüde saygı göstermekle gelirin tümünün savaşa ayrılması gerekirken bir çok paranın bir takım tasarılara ayrılması komisyonca her bakımdan üzüntü ile karşılanmıştır. Dolayısı ile bu gibi girişim ve örgütlerden: Eğitim, adalet, tarım, sağlık nezareti, göçmenler. V.S. gibi henüz uygulanmamış olanlar varsa, hiç olmasa bunlar için ayrılan ödeneklerin barıştan sonra kararlaştırılacak gereksiliklere göre ödenmek üzere şimdilik elde tutulması komisyonumuzun dileklerindendir". Ayan Meclisi raporu okunduktan sonra Ahmet Rıza Bey 1915 ve 1916 yıllarına ait bütçeleri acımasız bir şekilde eleştir. İttihat Terakki Hükümetinin savaş dönemindeki savurgan davranışlarını ve yolsuzluklarını ağır bir şekilde belgelendirir. Yürütmenin bütçe kanuna göre vergi toplanmadığını ve muhasebe ile ilgili kanunları okuyarak uygulanmadıklarını, günün şartlarına göre harcamalar yaptıklarını ve kayıt altına alınmadıklarını söyleyerek Maliye Bakanlığının aşağıdaki kanuna göre icraat yapmasını ister. Bu kanun şöyledir: "Bütçe kanunu ile izin verilmeyen bütün vergilerin uygulanması ve toplanması kesin olarak yasak olup, bunun dışında her ne ad ve yolla olursa olsun vergi konması ve alınması için buyrultuda bulunanlar kanun kovuşturmasına uğrayacaklardır." Ali Rıza Bey, bu kanunla Talat Beyi suçlu duruma düşürür. Bir çok tartışmalardan sonra Talat Bey Şu karşılığı vererek kürsüden iner. Karşılık: "Ahmet Rıza Bey Bütçenin gerçekten tahmini olduğunu beyan ettiler. Bu Beyanat doğrudur. Savaş sırasında öteki Hükümetlerde gerçeğe yakın bütçe sunamadıkları için yalnız Mebusandan mezuniyet almakla yetiniyorlar. Ancak bizim Kanın-i Esasimiz buna müsait değildir. BU iş iyice incelendi ve böyle olduğu anlaşıldı. Dolayısı ile tahmini bütçe sunuldu. Ahmet Rıza Bey bütçe incelenmeden geçti buyurdular. Ben bunu kabul edemem." 3-4 Mart 1917 gecesi, yukarıda belirttiğim gibi tartışmanın bir sonucu olarak 1917 bütçesi Mevcut yasalara uygun olarak hazırlanır. Yeni Maliye Bakanı Cavit Bey 3-4 mart gecesi kürsüye gelerek 1917 Bütçesi ile ilgili tasarıları açıklar: "Cavit bey bu taslağı bizzat kendim hazırladım diyerek konuşmasına başlamıştır: Balkan Savaşlarının yıkımlarından sonra büyük devletlerle veya yapmak üzere bulunduğu türlü anlaşmalarla yeni bir imar evresine girmek üzere olan ülkemiz, birden bire Avrupa ufkunda patlayan afet-i harp karşısında bulundu?= yılın bütçesi Paris Piyasasından yapacağımız bir ikinci kısım borçlanma ile ödemeyi düşünmüş olduğumuzdan ve savaş buna imkan bırakamadığından bütün Devlet işyarlarının ve ordumuzun Aylıklarını yarı yarıya ödemeye karar verdik. Ekimin 23.de Hükümet Savaş kararı aldı. O zaman var olan bir para ile değil, Osmanlı Bankasında bulunan 1 212 000 liralık bir kredi artığı ile savaşa başladık. Silah altına alınan orduların ihtiyaçları için bu para bir hiç gibiydi Devlet gelirlerinde de bir durgunluk görüldüğünden bağlaşığımız Almanya hükümetine 5 000 000 lira borçlanıldı. Faizi Yüzde altı idi... BU para beş aylık ihtiyacımızı karşıladı. 1915 Şubatında ikinci kez borçlandık?1 Milyon lira olan aylık giderler sonradan 3 milyon liraya çıktı. Aylık gelirler sivil giderleri bile ödemeye yetmez oldu. Bu yüzden Ayda3 milyonu hedef alarak Almanya İle 27 777 940 liralık hazine tahvilatı üzerine bir anlaşma yaptık? Böylelikle Mart 1917 öncesine kadar gelinebildi. Bu arada askerlik giderleri daha da arttı. Bunun üzerine Almanya ile yeni bir tahvilat anlaşması imzalandı Aylık 3 milyon liralık tahvil, 7 milyon liraya yükseltildi. Bu yeni borçlanmalarla birlikte Almanya'ya borcumuz 93 000 000 liraya yükseldi. Bu borçlanmalar yalnız iç giderlerimiz içindir???.. Dış borçlanmalar ise şöyledir: Anadolu Bağdat Demiryolu taşımaları için 17 000 000 mark Almanya'dan aldığımız eşya ve silah için                                                      208 000 000 mark Son anlaşmaya göre kullanacağımız ihtiyaçlar için 250 000 000 mark Toplam 475 000 000 mark Bir mark savaş döneminde 20 lira olunca borcumuzu varın siz hesaplayın. Ama bu kabahat Türk ulusunun değildir. Bu suç Osmanlının akla karşın olan eğitim sisteminden kaynaklanmaktadır.