Peljesac Köprüsü

Yugoslavya iç savaşında Müslüman Boşnaklar tarihte eşi benzeri görülmemiş bir katliama uğramışlar ve sırf Müslüman oldukları için bulundukları coğrafyayı terke zorlanmışlardır. Bosna savaşı sadece Boşnaklara uygulanan soykırım ile hatırlanmayacak, aynı zamanda bütün İslam eserlerinin de adeta ortadan kaldırılmaya çalışıldığı, coğrafyadan "Müslüman kimliğinin silinmesi" konusunda da hatırlanacaktır. Ülkemizin ve bu vahşete kayıtsız kalamayan dünya kamuoyunun çabaları sonucunda 1995 yılında imzalanan Dayton Barış Anlaşması ile Bosna-Hersek'te savaşa son verilmiş ve içişlerinde bağımsız 2 ayrı devletçikten ve 3 ayrı halk topluluğundan oluşan bir devlet yapısı oluşturulmuştur.

Bosna Hersek Devleti, Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti olmak üzere iki ayrı yapıdan meydana gelmektedir. Devletin başında her üç etnik grup tarafından (Boşnak, Hırvat ve Sırp) ayrı ayrı seçilen üç kişilik bir Başkanlık Konseyi bulunmaktadır. Konseyde her biri ayrı etnik gruptan olmak üzere, bir cumhurbaşkanı iki yardımcısı bulunmaktadır. 8 ayda bir bu 3'lü dönüşümlü olarak görevlerini değiştirmektedir. Bosna Hersek Devleti'nin merkezi hükümeti başbakan ve bakanlardan oluşmaktadır. Merkezi hükümette bir başbakan 9 bakan vardır. Her bir etnik unsura 3'er bakanlık verilmektedir. Her bir bakanın 2 yardımcısı vardır. Bakan Boşnak ise iki yardımcı Hırvat ve Sırp olmaktadır. Devlet yönetiminde bir kararın alınabilmesi için bakan ve bakan yardımcılarının üçlü onayı gerekir. Aksi halde karar alınamamaktadır.

Bütün bu yönetim mekanizmaların üzerinde 'BM Yüksek Temsilciliği' bulunmaktadır. BM Yüksek Temsilciliği en büyük yetkilere sahiptir. Anlaşmazlıklara müdahale eden en üst makamdır. Ayrıca yeni kararlar alınmasını da dikte edebilir, kanun çıkartabilir, her seviyede yetkiliyi görevden alabilir. Politikacılara müdahale edebilir.

Bu sistem dünyanın en karışık yönetim sistemidir ve 1995'ten bu yana işlememektedir. Dayton bu anlamda bir barış anlaşmasından çok savaşı durduran uzun soluklu bir ateşkes anlaşması olarak değerlendirilmektedir.

Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı Boşnak, Hırvat ve Sırplar arasında dönüşümlüdür. Silahlı kuvvetlerde yaklaşık 15.000 aktif ve profesyonel asker, 5.000 rezerv asker ve 1.000 sivil personel bulunmaktadır. Orduda her üç etnik gruptan da askerler yer almaktadır.

Bu karmaşık ve işlemeyen yönetim sistemi etnik unsurlar üzerinde, devlete güvensizlik psikolojisi oluşturmaktadır. Bosna Hersek devleti içindeki Hırvatlar Hırvatistan'a, Sırp Cumhuriyeti ise Sırbistan'a bağlanmayı çözüm olarak görmekte ve Bosna Hersek Devleti'ne ölü doğmuş bir proje gibi bakmaktadırlar.

Bu yönetim sistemi, Müslüman Boşnakların güvenlik içinde yaşamalarına ve geleceğe umutla bakmalarına engel olan bir durum teşkil etmektedir. Bu sistem içinde kararlar genelde Sırplar ve Hırvatlar lehine alınmaktadır. Coğrafi açıdan kuzey ve doğudan Sırplar, güneyden Hırvatlar tarafından kuşatılmış olan Müslüman Boşnakların uzun vadede bir tarafa yamanarak asimile olmayı seçmeleri hedeflenmektedir. Kendilerine ait bir ordularının da olmaması Boşnakların geleceğe güvenle bakmasını imkânsız kılmaktadır.

Bu sistemde zaten son derece zor durumda bulunan Boşnakları, daha da zor duruma sokacak bir proje AB desteğiyle Hırvatistan tarafından hayata geçirilmek istenmektedir. Hırvatistan'ın güney kesimi ile kuzeydeki topraklarını karayolu ile bağlaması planlanan ancak Bosna Hersek'in açık denize çıkışına engel olacağı için tartışma konusu olan Peljesac Köprüsü'nde inşaat çalışmaları devam etmektedir.

Bosna Hersek'e Dayton Anlaşmasıyla bırakılan tek deniz çıkışı olan Neum kenti, Bosna Hersek'in efsanevi lideri Aliya İzzetbegoviç'in ısrarlı çabaları sonucu Bosna Hersek sınırları içerisinde kalmıştı. Stratejik Neum bölgesi, 24 kilometrelik kıyısıyla Bosna Hersek için büyük önem taşıyor. Bosna Hersek, Neum'dan Adriyatik ve uluslararası sulara ulaşım koridorunu tıkayacak olan Peljesac Köprüsü'nün inşaatına tepki göstererek bunun uluslararası deniz hukuku ilkelerinin açık ihlali olduğunu öne sürmektedir. Söz konusu köprünün ayakları altından geçecek gemilerin kontrolü Hırvatistan'da olacağı için Bosna'nın açık denizle bağlantısının da ortadan kalkabileceği belirtilmektedir.

 Bu yönüyle, köprünün inşa edilmesi büyük bir egemenlik sorununa yol açacaktır. İç savaşta yaşanan vahşet tablosu hatırlandığında bu durumun gelecekte Bosna Hersek'in güvenliği açısından çok sakıncalı durumlar içerdiği muhakkaktır. Örneğin yaşanabilecek olası bir katliamda Bosna Hersek'e denizden yardım ulaşamayacaktır.

Ancak Köprü yapımına Bosna Hersek'in üç kurucu halkından sadece Boşnak liderlerden egemenlik itirazı gelmektedir. Diğer kurucu toplumlar olan Sırp ve Hırvatlar ses çıkarmayarak alenen projenin önünü açmaktadır.

Bu durum karmaşık siyasal yapısı nedeniyle Bosna Hersek'in bir devlet olarak egemenlik hakkını uluslararası kanallarda aramasının önünü tıkamakta olup, üçlü Devlet Başkanlığı Konseyinin Sırp ve Hırvat üyelerinin Boşnakların olası bir resmi itirazına destek vermesi beklenmemektedir. Bu durumda Müslüman Boşnak halkının medet umduğu tek ülke Türkiye'dir.

Anadolu Türk'ün yaşam alanıdır. Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu Anadolu için ileri karakol durumunda olan bölgelerdir. Anadolu coğrafyasında rahat yaşamak isteyen bir millet bu üç bölgede etkinlik sağlamalıdır. Ülkemizin bu üç kritik bölgede kalıcı barışçıl ilişkiler kurması, hem siyasi hem de askeri açıdan etkin olması ülke bekası açısından son derece önemlidir. 

Bu bağlamda, ülkemiz Balkanlardaki Müslüman varlığının ve Türk izlerinin silinmesi hedefine yönelik atılan bu adımı siyaset üstü bir mesele olarak değerlendirmelidir. Balkanlardaki en önemli müttefikimiz olan Bosna Hersek Devleti'ne her türlü desteği vermeli; köprü inşasının durdurulması ya da Bosna Hersek'e gerekli garantilerin verilmesi şartıyla inşa edilmesi konusunda ciddi bir kamuoyu oluşturmalıdır.