Sürdürülebilir büyüme

Ekonomik büyüme, Türkiye'de düzgün bir seyir izlemedi. Bazen eksilere düştü, bazen de beklenmedik düzeyde yükseldi. Esasen bu sert dalgalanmalar sadece Türkiye'de değil, dünyanın diğer ülkelerinde de yaşandı. Bu sebepten ekonomistler, makul bir büyüme hızı nasıl sürdürülebilir sorusuna cevap aradılar ve "Sürdürülebilir büyüme" kavramını ortaya attılar. Özellikle Türkiye gibi ülkelere, sürdürülebilir büyüme için tasarruf oranlarının artırılması, borçlanma ile büyüme yoluna başvurulmasını teklif ettiler. Doğrusu bu idi. Fakat Türkiye bunu yapmadı. Yapmadığı içinde büyümede zikzaklar çizdi. Çizmeye de devam ediyor.

Aslında Türkiye büyümeden ziyade kalkınmaya ihtiyacı olan bir ülkedir. Bilindiği gibi kalkınma, yalnızca üretim ve kişi başına düşen gelirin artırılmasını ihtiva etmez. Bunlarla birlikte sanayii kesiminin milli gelir ve ihracat içindeki payının artması gibi yapısal değişiklikleri de kapsar. Bir başka değişle büyüme niteliğinden çok, nicelik bakımından ortaya çıkan bir değişikliktir. Daha açık bir ifade ile söylersek, bir ekonomi büyüme sürecine girer, fakat kalkınmayabilir. Paul Romen ise, büyüme için bile yeniliklerin ve icatların artmasını, yani yapısal değişiklikleri şart olarak görür ve şöyle der: "Elimizde mevcut olan şeylere aynısından daha fazla katmak bizi büyütmez."

Neyse bu tartışmaları ve büyümeyi hesaplama yöntemlerini geçelim, açıklanan büyüme rakamlarına dönelim. DİE verilerine göre, ekonomi 2004'ün ilk çeyreğinde büyüdü. GSYHİ yüzde 10.1 GSMH yüzde 12.4 arttı. Bu açıklamaların ardından "Ekonomi nasıl büyüdü ne kadar büyüdü, bu büyüme sürdürülebilir mi?" soruları gündeme geldi. Bazıları şöyle demeye başladı:

"Dış açığımız bu büyümenin dış borçlanma ile gerçekleştiğin gösteriyor. Büyüme ithalatı artırır, bu da döviz sıkıntısına sebep olur. Cari açık kısa vadeli borçlanma ile finanse edilirse, ekonominin kırılganlığı artar. Keşke bu büyüme iç tasarruflarla gerçekleşseydi." Bu söylenenler doğru. Bilmiyoruz, hükümet bunları dikkate alır mı, almaz mı? Gördüğümüz o ki, hükümet, gelişmelerden gayet memnun ve endişelerden emin bir şekilde politikaları sürdürüyor.

Devlet Bakanı Ali Babacan, büyümenin 'Hormonlo" olmadığını ifade ediyor ve şöyle diyor: "Büyüme rakamları gerçekten çok sıhhatli ve sürdürülebilir cinsten büyümedir." Öyle olmasını temenni ediyoruz, fakat rakamlardaki çelişki şüphelerimizi artırıyor. Şöyle ki milli gelirin hesaplanmasında kullanılan yöntemlerden biri de harcamaların baz alınmasıdır.

Harcamalardaki çarpıklık büyümenin Ali Babacan'ın dediği gibi sıhhatli olmadığı gösteriyor. Milliyet gazetesi yazarlarından Güngör Uras, 1 Temmuz 2004 tarihli yazısında buna dikkat çekiyor ve şöyle diyor: "2004 yılının ilk üç ayında geçen yılın aynı dönemine göre halkımızın tüketim harcamalarında yüzde 10.6 oranında artış görülüyor. İlginç olan gıda harcamalarındaki artışın yüzde 0.9 gibi çok düşük oranda kalmasına karşılık dayanıklı tüketim malı harcamalarındaki artışın yüzde 49.7'ye ulaşması. Genelde halkın eline para geçince önce karnının doyurur. Demek ki artan gelir, düşük gelir grubunda ki halkın değil, üst gelir grubundaki "zaten karnı doymuş durumdaki halkın" eline geçmiş ki bu parayı dayanıklı tüketim malına harcamıştır.

Bir başka çelişki de şu: Büyümenin artmasına rağmen işsizlik azalmamış. Halbuki, Dünya Ekonomik Araştırma Birimi (DEAB) 2004 tarihli raporunda büyümede 1 puanlık bir artışın yaklaşık 105 bin kişiye iş sağladığı değerlendirilmesi yer alıyor. (DEAB), Türkiye'nin önümüzdeki 15 yıllık dönemde en az yüzde 8 büyümesi gerektiğini, aksi halde işsizliğe çare bulamayacağını söylüyor. Demek ki, ortaya öyle övünülecek bir başarı söz konusu değil.