Afganistan

Afganistan'da yaklaşık 18 etnik grup yaşamaktadır, ancak ülke içinde siyasi bir güç oluşturabilecek kadar nüfusa sahip olanlar Peştunlar, Tacikler, Özbekler, Türkmenler ve Hazarlardır. "Afgan" kelimesi Afganistan coğrafyasında yaşayan insan topluluklarına verilen addır ve bir etnik grubu tanımlamaz. Tarih boyunca o bölgede farklı etnik kökenlerden insanların, birlikte yaşama ülküsüyle bir araya gelmesi sonucu oluşmuş bir "milleti" ifade eder.

Afganistan, 8 Ağustos 1919'da Ravalpindi Anlaşmasıyla Emanullah Han liderliğinde bağımsızlığını kazandı ve Afganistan Krallığı adıyla 20. yüzyılın ilk bağımsız Müslüman ülkesi oldu.

Afganistan'ın bağımsızlığını kazanması ile milli birliği sağlamaya ve ülkeyi güçlendirmeye çalışan Emanullah Han, önce SSCB ile 12 Eylül 1919'da işbirliği ve dostluk antlaşmasını imzaladı. Sonra örnek aldığı Türkiye ve Atatürk'e yöneldi. 1928 yılında Türkiye'yi ziyarete gelen Emanullah Han Atatürk'ten çok yakın ilgi görmüş ve iki ülke arasında İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. Askerî heyetlerimiz Afgan ordusunu Türk ordusu tarzında yapılandırmışlardır. 1937 yılında bölge ülkeleri arasında imzalanan Sadabat Paktı ile ilişkiler daha da pekiştirilmiştir. 

Bu dönemde çeşitli etnik gruplardan oluşan Afganistan Krallığı, kabile (aşiret) anlayışından devlet yapısına geçişi tamamlamış, ordusunu güçlendirmiş ve bölgesinde önemli bir güç haline gelmiştir. Türkiye'nin 1952 yılında NATO'ya üye olması nedeniyle, askeri eğitim desteğini geri çekmesi ve bunun üzerine Afganistan'ın askeri öğrencilerini Sovyet Harp Okullarına göndermesi, Afganistan için bir dönüm noktası olmuştur. Çünkü askeri eğitim için Sovyet Harp Okullarına gönderilen Afgan öğrencilerinin çoğu kültürlerini ve ülkelerini Sovyet sistemine dönüştürmeye çalışmışlardır.

1973 yılında Afganistan'da cumhuriyet ilan edildi. Ancak kısa süre sonra Sovyet destekli, komünist ideolojiye sahip Afganistan Demokratik Halk Partisi darbe yaptı ve Afganistan Cumhuriyeti yıkılarak yerine Afganistan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu. Bu durum ülkede Sovyet yanlıları ile yeni rejim karşıtlarını karşı karşıya getirdi. Bu karşıtlık, zamanla silahlı çatışma boyutuna ulaştı. Rejimin tehlikeye düştüğünü gören Sovyetler Birliği, 1979'daülkeyi işgal etti. Bu müdahale karşısında İslami gruplar silahlı mücadele başlattı. İngiltere, İran, ABD gibi devletler tarafından fonlanan bu İslami örgütler Sovyetler Birliği'ni geri çekilmeye zorladı. Sovyetler Birliği bu toprakları 10 yıl sürenin ardından 1989 yılında terk etti. Geriye bir daha hiç son bulmayacak bir iç çatışma kaldı. 

Bu süreçte Afganistan'da birçok radikal dinci grup ortaya çıktı. Bu gruplardan biri de şeriat rejimi isteyen Taliban'dır. Hızla yükselen, taraftar ve asker toplayan Taliban 1994 yılında aktif faaliyet göstermeye başlamış, 1996 yılında Kabil'i ele geçirmiştir. 1998 yılında ise Afganistan topraklarının büyük bölümü Taliban kontrolüne girmiştir. 

Yıllar süren bu çatışmalar ülkeyi harabeye çevirdi. Ülkenin altyapı sistemi de yeterli düzeyde olmadığı için halk en basit temel ihtiyaçlarını dahi karşılayamayacak hale gelmişti. Barınma, gıda, ilaç, su gibi gereksinimler karşılanamıyordu. Birleşmiş Milletler (BM) bu durum üzerine harekete geçti. Ancak, Taliban BM destekli yabancı fonlu kuruluşları samimi bulmadı ve ülkedeki faaliyetlerine son verdi. BM ile Taliban arasındaki bu gerilimin ardından, ABD 11 Eylül 2001 olaylarından sorumlu tuttuğu El Kaide liderinin ve militanlarının Afganistan'da saklandığını iddia ederek, NATO yapısı altında bu ülkeye askerî harekât düzenlemiştir.

Yapılan operasyonlar sonucunda Taliban'a büyük darbe vurulmuş ve BM öncülüğünde yeni bir hükümet kurulmuştur. Ayrıca, Afgan Milli Ordusu ve Afgan Milli Polisi yeniden oluşturulmuştur. Başta Türkiye olmak üzere BM ve birçok ülkeden gelen fonlar sayesinde ülke yeniden imar edilmeye çalışılmıştır. Ancak, dışarıdan yapılan bu hamleler, hem yeniden organize olan Taliban kaynaklı güvenlik sorunları, hem de ülkedeki etnik grupların aralarındaki anlaşmazlıklar nedeniyle istenen sonucu vermemiş ve ülkede istikrar bir türlü sağlanamamıştır. 

29 Şubat 2020'de ABD ile Taliban arasında, ABD'nin bölgeden çekilmesi şartıyla, Katar'ın başkenti Doha'da barış anlaşması imzalanmıştır. Eski başkan Trump döneminde imzalanan anlaşma gereğince, ABD başkanı Biden geçtiğimiz ay, 11 Eylül 2021'e kadar Afganistan'dan çekilmenin tamamlanacağını açıkladı. 

NATO bölgeden tamamen çekilir mi bilinmez. Ancak bilinen bir şey var ki, etnik yapıların öne çıkarılması ve mikro milliyetçiliğin kışkırtılması zamanla üniter yapının bozulmasına ve "millet olma" bilincinin yok olmasına neden olur. Bunun sonucunda ülkeler yaşanan çatışmalar nedeniyle parçalanmakta, harabeye dönüşmekte ve etnik gruplar arasına bir daha bir arada barış içinde yaşamalarını imkânsız kılan kin ve nefret girmektedir. Böylelikle "millet olma" bilincinin tekrar yaratılması mümkün olmamaktadır. 

Kıssadan hisse; 

• Dış güçlerin kuşatması altında olan ülkemizin bu durumlara düşmesini istemiyorsak toplumsal barışı zedeleyecek söylem ve fiillerden kaçınmalı,

• Üniter devlet yapısını tartışmaya açabilecek girişimlere müsaade etmemeli,

• Türk Milleti'ni yok olmaktan kurtarıp insanlık ailesinin şerefli bir üyesi olarak yaşamasını sağlayan ve yaptıklarıyla birçok Müslüman ülkeye örnek olan Ulu Önder Atatürk'e ve fikirlerine sahip çıkmalı,

• Ülkemizde terör ve kargaşayı sonlandırarak Türk Milleti'ni yeniden lider konuma getirecek projeleri sunan merhum Prof. Dr. Haydar Baş'ın Milli Ekonomi Modeli ve Sosyal Devlet/Milli Devlet tezini hayata geçirmeliyiz.