Uzun yaşamanın sırrı Kafkaslarda

"Uzun yaşamanın sırrı nedir?" diye akıl yoranlar varsa, Türkiye'nin çok da uzaklarından ipucu aramaları gerekmiyor. Azerbaycan'ın güneyindeki Lerik kasabasının sakinleri 80'li, 90'lı yaşlarına kadar rahatlıkla götürüyorlar işi. Ve istatistiklere bakılırsa Lerik'teki 100'ü aşkın yaştaki insanların sayısı, dünyadaki diğer yörelerde kıyasla çok daha yüksek. BBC'nin Kafkaslar muhabiri Chloe Arnold, Lerik'e gidip, uzun yaşayanların sırrını bulmaya çalıştı:

Kızıl Kuliyeva, 131 yaşında. Salamuraya yatırılmış cevize benzer bir yüzü var. Bastonla yürüyor. Ama buna rağmen 1870'lerden bu yana tavuklarına yem verme işini sürdürüp duruyor.. Evine vardığımda, "içeri gel de bir çayımı iç. Taze ekmek pişirdim." diyor. Torununun torunu 12 yaşındaki Ilgar, merdivenleri çıkmasına yardımcı oluyor. Yere oturup, çevredeki tepelerde yetiştirilen çayı içiyoruz.

Dünyanın en yaşlı insanı Lerik'de yaşadı

Lerik tepeleri, Azerbaycan'ın güneyinde, İran sınırı yakınlarında yükseliyor. Doğuda Hazar Denizi uzanıyor; batıdaysa Taliş dağları.. Yağan yoğun yağmurlar, bereket de getirmiş. Hemen her evde meyva bahçeleri göze çarpıyor. Lerik, 1973 yılında dünya çapında ün kazanmıştı; kısacık bir süreyle de olsa.. Şiralev Müslimov adlı şahsın, tastamam 168 yaşında öldüğü bildirilmişti. Müslimov'un gerçekten 1805 yılında doğup doğmadığı konusunda kuşkular vardı ama, doğum yılına 10 yıl daha ekleseniz bile, gelmiş geçmiş en yaşlı insan olarak bu dünyadan göçettiğine, pek kuşku yok..

Lerik'lilerin uzun ömürlü olmasının sırrı ne?

Kızıl Kuliyeva, yeyip içtiklerine bağlıyor bunu. Kendisine bir dilim ekmek daha keserken, "Taze yoğurt ve süt, dolu dolu sebze ve iyi et yeriz biz. Burada yiyecek çok, açlık bilmeyiz." diyor. Kızıl, bir Müslüman olarak, içki içmiyor. Lerik'te 19.yüzyıldan bu yana değişen pek birşey olmamış. İki Dünya Savaşı, dünyanın bu ırak köşesinde hemen hiç iz bırakmamış. Yalnızca 1998'deki depremde, evlerin çoğu tahrip olmuş ama hepsi de kısa süre sonra yeniden inşa edilmiş. Kızıl, Lerik'in eski zamanlarını pek hatırlayamıyor. "Artık hafızam eskisi gibi değil" diyor. Rus devriminden önce, ana babasının, kendi çiftlikleri varmış. Sonra, Sovyetler Birliği zamanında, bir kolhozda çalışmış. "Hayat pek değişmedi" diyor. "Daha fazla emekli maaş bağlasınlar isterdim." diye de ekliyor. Kızıl Kuliyeva, halen ayda 70 Bin manat ya da 15 dolar alıyor emekli maaşı olarak.

125 yaşında ata biniyor!

Yolun aşağısında, Kişi Bendiyev, sabah yaptığı işlerden sonra dinleniyor. "125 Yaşındayım, hergün ata binerim. Bindiğim at ise, yalnızca 4 yaşında!" diyor. Oturuyor, gene çay içiyoruz. Kişi, Azerbaycan'ın eski dönemlerini anlatıyor. "Önce Çar 2.Nikolas vardı, ama onu vurdular." diyor ve sürdürüyor: "Sonra Lenin geldi, arkasından Stalin, sonra Kruşçev, ardından da Brejnev. Sonra da Gorbaçof geldi ve tüm dünyayı altüst etti. Gerisini siz biliyorsunuz.." Kişi'nin iki oğlu ve 32 torunundan 3'ü, çevresinde toplanıp anlattıklarına kulak veriyor. Eski püskü, ama yeleği de eksik olmayan bir takım elbiseyle koyun postundan bir başlık giymiş.. Pek iyi işitmiyor Kişi. O anlatırken, masa etrafında sessizce oturuluyor. "70 Yaşında sigarayı bıraktım. O günden beri çok iyiyim!" diyor. Kişi'nin torunu, dedesine bakıyor olmaktan büyük gurur duyuyor. "Bir gün umarım benim torunlarım da bana aynı şeyi yaparlar" diyor. Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de bulunan Fizyoloji Enstitüsü'nde, Kafkaslar'da yaşayan uzun ömürlü insanlar üzerinde 30 yıldır araştırma yapan bir kişi var: Cengiz Gasunov.. Gasunov, Sovyet döneminde, iki haftada bir jipine atlıyor, Lerik'e, Dağıstan'a, hatta Çeçenistan'a dek gidip dünyanın en yaşlı insanlarıyla konuşmalar yapıyordu. Bugünlerde, kendisine ayrılan kaynakların kesildiğini ve seyahatlerini kendi parasıyla yapmak zorunda kaldığını anlatıyor. "Eskiden kayıtlar çok güvenilir olmadığı için, bu yaşlı insanların, gerçek yaşlarını saptamak güç." diyor. Eskiden doğan çocukların kaydı, ailedeki Kur'an'ın ön sayfasına yazılarak düşülürmüş.. Cengiz Gasunov, bazen bu yaşlı insanları, yaşlarını saptayabilmek amacıyla, tarih imtihanına alıyor. Ama Kızıl Kuliyeva gibilerinin hafızaları, genellikle hayli zayıf. Gasunov'a göre, bu insanların bunca uzun ömürlü olmalarının nedeni, sağlıklı beslenme, çok çalışma ve aileler boyunca aktarılan genler.

85 de yaş mı?

Temiz havasıyla dikkat çeken Lerik'ten ayrılırken, yoldaki bir çukuru onarmaya çalışan yaşlı bir adama rastgeliyorum. Kendisiyle konuşmak için yavaşlıyor, kendisini selamlıyorum. Pantolonlarındaki tozu silkip, yavaşça arabaya yaklaşıyor. "Lerik'teki efsanevi yaşlılar hakkında bir yazı yazıyorum. Siz, kaç yaşında olduğunuzu bana söyleyebilir misiniz?" diye soruyorum. Yaşlı adam bana gülümserken, ikindi vaktinin güneşiyle iki sıra altın dişi ışıldıyor. "Aaa, ben yaşlı değilim. Sadece 85 yaşındayım.." diyor. Bunu söyledikten sonra da, aletlerini toparlayıp yeniden yolu tamir işine dönüyor...