ABD Brookings Enstitüsü Türkiye Masası Direktörü Ömer Taşpınar: Rekor bütçe açıkları veren Amerikan ekonomisi, Çin'in aldığı ABD tahvilleri sayesinde ayakta durabiliyor.

ABD'nin sürekli artan ticaret ve bütçe açığı herkesin malumu. Peki buna rağmen doların değeri ve Amerika'nın yüksek kalkınma hızı nasıl korunuyor dersiniz? Cevab üç harften oluşuyor: Çin. Amerika ve Çin arasında uzun dönemde oluşacak askeri rekabet üzerine çok yazılıp çiziliyor. Fakat nedense bu ikilinin bugünkü ekonomik ilişkileri üzerine yeterince kafa yorulmuyor. Bu konuda yazanlar ya küreselleşmenin faydaları ya da korumacılığın zararları çerçevesinde kalıplaşmış bakış açılarını yansıtıyor. Oysa ABD-Çin ekonomik ilişkisinin çok önemli başka bir boyutu var: Bugün Amerikan ekonomisinde ciddi yapısal sorunlar Çin sayesinde krize dönüşmüyor. Temel mesele Amerika'nın mali savurganlığının Çin tarafından finanse ediliyor olması. Bu durum haliyle son derece hassas bir finansal denge yaratıyor. Bütün sorun ABD ekonomisinin astronomik bütçe ve ticaret açıkları vermesinden kaynaklanıyor. Çin ise ABD'nin tersine devasa bir ticaret fazlasına sahip. Üstelik Çin'in bu ticaret fazlasının çoğu Amerika'ya yaptığı ihracat sayesinde gerçekleşiyor. Yaklaşık 20 yıldır yüzde 10 ortalamayla büyüyen Çin ekonomisi sadece ihracat yapmakla kalmıyor, aynı zamanda rekor oranda dış yatırım ve sermaye de çekiyor. Bu sayede Çin Merkez Bankası'nın rezervleri 2006 yazı itibarıyla 1 triyon dolar gibi olağanüstü bir rakama ulaşmış durumda. Peki Çin kendi ülkesine akan bu parayı ne yapıyor? Önemli bir kısmını Amerikan tahvillerine yatırıyor. Bir taşla iki kuş İşin ilginç tarafı Çin Merkez Bankası bunu Amerikan tahvilleri yüksek faiz getirdiği için yapmıyor. Zira Amerika'da faiz oranları halen oldukça düşük durumda. Peki Çin bu tahvillerden yüksek faiz kazanmıyorsa neden geçen yıl 200 bu yılda 300 milyar dolarlık alım yaptı? Cevap basit. Çin Amerikan ekonomisine sıcak para sağlayarak bir taşla iki kuş vuruyor. Hem Amerikan dolarını güçlü tutuyor, hem de kendi para birimi yuanı dizginliyor. Çin için bu denge hayati derecede önemli. Çünkü güçlü dolar Amerika'nın Çin'den ithalatını kamçılarken, yuanın düşük kalması Çin'in ihracatını körüklüyor ve 1.3 milyarlık nüfusun işsiz kalmamasını sağlıyor. Peki Amerika ne kazanıyor bu işten? Amerika, Çin ve diğer Doğu Asya kaplanları sayesinde hem ülkeye rahatça sermaye akımı sağlayıp borçlanıyor hem de faizlerini düşük tutarak yüksek büyüme hızını devam ettirmeyi başarıyor. Sonuçta hem alan hem de satan memnun görünüyor. Oysa ortada ABD açısından devam ettirilmesi çok zor yapısal bir bozukluk var aslında. Biraz geçmişe gidip bu duruma nasıl gelindi hatırlamak yararlı olacak. 1994-2000 yıllarında ABD ekonomisi tarihindeki en hızlı büyüme dönemlerinden birini yaşadı. Verimlilik ve teknoloji (özellikle internet ve iletişim teknolojisi) üzerine kurulu bir üretim ve tüketim patlaması yaşayan Amerika bu yıllarda sağlıklı bir görünüm sergiliyordu. Evet, ticaret açığı hep devam etti. Fakat yüksek büyüme oranı sayesinde artan vergi gelirleri ekonominin bütçe fazlası vermesini sağlıyordu. Böylece temel göstergelerde sağlıklı bir bütçe yapısı çıkarken, faizler düşüyor, NASDAQ ve Dow Jones borsaları rekordan rekora koşuyordu. Ekonomistler tehlikenin farkındaÜnlü ekonomistler bu tehlikenin farkında. Mesela eski ABD Merkez Bankası başkanı Paul Volcker beş yıl içinde Amerikan ekonomisinin yüzde 75 ihtimalle ciddi bir krize gireceğine inanıyor. Nobel ödüllü ünlü ekonomist Joseph Stiglitz, Amerikan ekonomisiyle ilgili fikirleri sorulduğunda "Çok endişeliyim" ifadesini kullanıyor. Paul Krugman ise zamanında 1980'lerde Japonya paranoyası yaşayan Amerika'nın Çin'e bakarken "Bu da geçer" demesinin büyük bir hata olacağını belirtiyor. Peki ne yapmak gerek? Bu üç ekonomist Amerika'nın bütçe açığı sorununa vergileri artırarak çözüm bulmasını istiyorlar. Savaş halindeki bir ekonomi bazı fedakârlıkları vatandaşlarından istemeli diyorlar. Aksi halde ABD ekonomisi ancak ve ancak Çin sayesinde kırılgan bir dengede devam edecek.