Akıl-Kur'an-Sünnet ilişkisi / Akıl mı, vahiy mi? -V-

"Kur'an aklı kullanmayı emreder" sözünü yorumlamadan önce akıl nedir, din nedir, vahiy nedir bu kavramlara anlam vermemiz gerekiyor.

Akıl nedir, alanı nedir? Din nedir, alanı nedir? Vahiy nedir, alanı nedir? 

Bu soruların cevaplarını tarafsız olarak verirsek problem zaten çözülmüş olur.

İnsan zihninin kategorileri ile varlığın kategorileri aynı mıdır? Yani bir özdeşlik var mıdır, yok mudur? Mesela Elmalılı Hamdi Yazır, Mülk Suresi "Semavatin Tıbaga" kelimesini şöyle açıklıyor:

Yedi Gök insanın yedi bilme derecesidir. İlk beşi beş duyumuz, altıncısı akıl, yedincisi de vahiydir.

Gelelim bilgi kavramına. Dış dünya insanın beş duyusuna vahye ve akla dayalı olarak algılanabilen bir karakterde yaratılmıştır. Bilgi nedir? Bilgi insan zihniyle dış dünya arasındaki mutabakattan yani ilişkiden ibarettir. Bu bir realizimdir.Yani dış dünyayı insan kurmaz. Dış dünya insan dışında haktır, gerçektir. Dış dünyayı da var eden haktır, gerçektir. İşte insan hakikati yani onun gerçekliğini algılayacak gerçek bir beş duyuya gerçek bir akla ve gerçek bir vahye sahiptir. Yani dış dünyayı insana bildiren, dış dünya ile arasında iletişim imkanını sağlayan, algılama algılanan ve algılayan arasındaki korelasyonu varlıkların yapısına yerleştiren bir varlık vardır. O da ALLAH'tır (Ya da tanrı, ya da ilah, ya da üstün bir akıl).

Dolayısıyla mutabakat (ilişki) esastır. Gerçek olan dış dünyayı algılama imkanı olan insanın keşfetme imkanı olmadığı alanlarda vahyin bildirimde bulunması çok normaldir (mesela ölüm ve ötesi). Hatta  gereklidir. Bunun dışında bu varlık aleminde kalanların da akıl ve beş duyu ile algılanması ve bilinmesi Allah'ın ilahi takdiridir. Bu sebeple akıl ve vahyin ya da akıl ve dinin çelişmesi mümkün değildir.

İnsan ya bir şeyi bilmiyor yahut akledemiyorsa… Biz insana her türlü örnekleri veriyoruz… diyor Kur'an. Ancak bilgi sahibi olanlar aklını doğru ve dürüst kullanabilir. Kur'an aklını kullanabilmeyi bilgi sahibi olmaya bağlar. O zaman aklını kim kullanamıyor? Mesela ateistler içinde müthiş akıllı ve zeki olanlar vardır, zira sorun zekada değil, sorun bilgidedir. O halde bilgi nedir? Bilgi sünnet midir? Bu bilgi sorunun cevabı sünnet olabilir mi?

Akıl insanda bir öz değildir, bir yeti değildir. Akıl bilgilerimizin toplamından ibarettir.

Bilgi insana ne yaptırır, nasıl iş yaptırır düşündürür, eyleme dönüştürür. Akıl ve bilgi arasındaki etkileşim akletmenin ve bilgi sahibi olmanın doğrudan ve gerekli sonucudur.

İslam ve bilim arasında vahiy ile modern bilim arasında ilişki nedir? "Bu epistemolojik bir sorundur." Aslında akıl ve inanç aynı kaynaktan gelir. İnsanlara peygamber gönderilmeseydi de insan akıl ve bilgiyle tanrıdan yana bilgi sahibi olabilirdi. Katolig St Thomas akla önem vermiş aklın fonksiyonlarını kabul etmiştir. Bu onun dönemi için bir devrimdi. 

Ne zamana kadar Protestanlığa kadar. Protestanlıkta metnin dışına çıkılmaz. Aklın fonksiyonu yoktur.

Dış dünya gerçek midir? Allah dış dünyayı şahit tutuyorsa bu şahit gerçektir. Dış dünya doğru ve gerçektir.

Dış dünya sahte ise Allah beni neden dış dünyayı algılamaya yönlendirsin?

Kur'an'a baktığımızda bazı epistemolojik kavramları görüyoruz. Burhan, hüccet, sultan.. "Ölseniz de yaşasanız da bir delil üzere olun" yani burhanınız olsun, hüccetiniz olsun, sultanınız olsun. Mesele sadece inanç olsaydı Allah inanana bu kadar çağrıda bulunmazdı. Burada akıl ile vahiy arasında rasyonel bir ilişki görülmektedir.

Kur'an ayetleri Fatiha'dan Nas'a kadar burhani midir yani akıl ve tecrübe ile ispat edilebilir bir içeriğe sahip midir? Yoksa hitabi midir? Yani Allah ne diyorsa odur mu diyoruz?

Kur'an ayetleri baştan sona burhanidir yani anlaşılabilir, anlatılabilir, açıklanabilir, iletişime konu olabilir. Yani Kur'an'ın içinde ne varsa dinidir aklidir ve de tecrübidir.