Göktürk Kitabeleri'ni yeniden okumak

Bugünkü Moğolistan sınırları içerisinde yer alan "Göktürk Kitabeleri", insanlık tarihinin en eski ve en köklü ailesi olan Türk Milletinin; milli seciye ve karakterini en belirgin biçimde yansıtan tarihî belgeler olarak hâlâ önemini korumaktadır Bir hitabet şaheseri olan ve yol gösterici özellikleriyle günümüze ışık tutan Kitabelerin, Kül Tigin adına yapılan anıtında, Türk devlet adamlarının, milleti, düşman egemenliğinden kurtarmak ve bağımsızlığına kavuşturmak için nasıl mücadeleler verdikleri anlatılmakta, yok olmak üzere bulunan Türk Milleti'nin birleşerek neler yapabileceği öğütlenmektedir.7-8. Yüzyıldan günümüze kadar ulaşan Göktürk Kitabeleri; Türk dili ve tarihi, Türk kültür ve medeniyeti ile ilgili ilk örneklerin verildiği "bengü taşları"dır. Bengü taş: sonsuz, ebedî taş anlamı taşımaktadır. Türk kağanları ve ileri gelenleri, hayatları boyunca gördükleri, yaşadıkları olayları ve tecrübeleri bu taşlara yazdırmışlardır. Böylece, gelecek nesillere, sonsuza kadar yaşayacak belgelerle ışık tutmayı gaye edinmişlerdir. Hayatları boyunca gördükleri siyasî, ekonomik, sosyal ve kültürel olayları ebedileştirmişler, tarihe maletmişlerdir. Kullandıkları edebî dil ve üslûp bakımından da edebiyatımızın o devirdeki üstünlüğünü ortaya koymuşlardır. Kitabeler, Göktürk alfabesiyle yazılmışlardır.  Moğolistan'ın kuzeydoğusunda, eski "Orhun Nehri" yatağına dikilmiş olduğundan "Orhun Kitabeleri"; tarihte kurulan 16 büyük Türk devletinden biri olan "Göktürk Devleti" dönemine ait olduğundan "Göktürk Kitabeleri" denmiştir. Kitabelerde ana konuyu: millet, idareci, töre (kanun) ilişkileri ile düşmanla yapılan savaşlar oluşturur. Türk milletinin; kültürüne, töresine bağlı kaldığı, bilgili ve ileri görüşlü idareciler tarafından yönetildiği zaman mutlu ve güçlü olduğu anlatılmakta; ancak güçlü bir milletle düşmanlarına karşı üstün gelinebileceği ve bağımsızlığını koruyabilen bir milletin güçlü bir devlet kurabileceği belirtilmektedir. Bilgisiz idarecilerin, töre ve kültürlerine uymadıkları zaman, milletin birliğinin bozulacağı ve devletin güçsüzleşeceği; düşmanlarına karşı koyamayan güçsüz devletin bağımsızlığını yitireceği ve milletinin esir olacağı ısrarla vurgulanır.Tonyukuk Anıtı'nın önemiOrhun civarında Türklere ait birçok yazıtlar bulunduysa da, belli başlı 3 anıt-kitabe diğerleriyle ölçülemeyecek derecede önem taşımaktadır. Dikiliş tarihlerine göre birinci kitabe, Tonyukuk Anıtı'dır. Göktürklerin dört kağanına vezirlik yapmış devlet adamı, tarihçi, bilge kişi olan Tonyukuk, bu anıtı 720 yılında kendi adına yaptırıp diktirmiştir. Tonyukuk Anıtı dört cepheli iki taş halindedir. Kitabesinde, Çin'e karşı giriştiği bağımsızlık mücadelesini ve hayat hikayesini kendi ağzından anlatmaktadır. İkinci kitabe, Kültigin Anıtı'dır. Bilge Kağan tarafından 732 yılında, düşmanla savaşırken kahramanca şehit olan kardeşi Kültigin adına diktirilen bu anıtta hitabeyi Bilge Kağan bizzat kendisi yazdırmıştır. Dört cepheli olan yazıtın batı cephesi Çince'dir. Devletin güçlenmesinde birinci derecede rol oynamış olan kahraman Kültigin'e minnet duyguları ifade edilirken, kitabede;  Türk milletinin esirlik hayatına alışamadıkları, durmaksızın mücadele ettikleri, sonunda muvaffak oldukları, düşmanın hile ve desiselerinden nasıl kurtuldukları ve bağımsızlıklarına hangi şartlarda ulaştıkları anlatılır.Üçüncü kitabe, Bilge Kağan Anıtı'dır. Bilge Kağan'ın vefatından bir yıl sonra oğlu tarafından 735'te diktirilmiştir. Kitabede, Bilge Kağan'ın kendi diliyle anlattığı bilgiler yer alır. Kültigin'in ölümünden sonraki olaylar zikredilir.Hep birlik ve beraberlikBilge Kağan'ın küçük kardeşi ve Türk tarihinin en büyük kahramanlarından Kül Tigin adına, Bilge Kağan tarafından yazdırılan kitabede, Türk milletinin niçin esir düştüğü, kurtuluşu için neler yapıldığı ve düşmanla nasıl mücadele edildiği anlatılmaktadır. Yazıtta, Göktürk tarihi ile ilgili olaylar Bilge Kağan'ın ağzından nakledilir ve birlik, bütünlük mesajı verilir.Kül Tigin Anıtı'nın yüksekliği 335 cm; genişliği ise (doğu ve batı yüzleri) 132 cm - (güney ve kuzey yüzleri) 46 cm'dir. Gri mermerden yapılmış dört cepheli olan anıtın doğu yüzünde 40; güney ve kuzey yüzlerinde 13'er satır Göktürk harfli Türkçe metin yer almaktadır. Batı yüzünde ise, Kül Tigin'in ölümü dolayısıyla Tang İmparatoru'nun gönderdiği ve "kainatın düzeninden", Kül Tigin'in saygın kişiliğinden, barışın öneminden bahseden Çince mesajına yer verilmiştir. Bu kısıma ayrıca sonradan eklenmiş Göktürk harfli iki satır bulunmaktadır. Kitabenin kuzeydoğu, güneydoğu, güneybatı yüzlerinde de yine Göktürk harfli Türkçe metinler mevcuttur.Kitabe, geçen yaklaşık 1300 yıllık süreç içinde önemli ölçüde tahrip olmuştur. Zira, yazıtın doğu ile kuzey yüzlerini birleştiren kısım bir şekilde (!) parçalanmıştır. Orijinalinde kaplumbağa kaide üzerinde bulunan kitabe, bu kaidenin de parçalanması üzerine 1911 yılında, sunak taşından kesilen granit bir blok üzerine oturtulmuştur. Kül Tigin Anıt Mezarı dışında, Kitabeye ait bazı parçalar; kaplumbağa kaide, sunak taşı, balballar, döşemeler, kiremitler, tuğlalar ve künkler... bulunmaktadır. Bugün büyük bölümü Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı'nın Koçho Tsaydam bölgesinde yaptırdığı DMK binasında koruma altındadır ve fakat, bulunan bu eserler de, tıpkı anıt kitabe gibi ciddî şekilde tahrip olmuştur.