Hukuk ‘kader’ ve ‘fıtrat’ diyenleri de bağlar

Anayasa'nın 2. maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde insan haklarına saygılı bir hukuk devletidir. Ve 5. maddeye göre de kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmak ve insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamak devletin temel amaç ve görevleri arasındadır. Yani, sosyal devlet ve ulusal dayanışma ilkeleri sayesinde bireylerin uğradıkları toplumsal nitelikli zararlar, mutlak iktidar sahibi bir hükümdarın inayetine, acıma duygusuna ve siyasi çıkarlarına tabi bir sadaka verilmek yerine sosyal adalet temeline dayanan bir tazminat ödenerek giderilir.

Neticede bu çerçeveyle sınırlı kalındığında yapılan sadece bir para ödemekten ibarettir ki o bile sınırlıdır bütün zararı karşılamak açısından. Para yaşam veremez. Kaybedilen uzvu, yaşanan fiziksel ve ruhsal acıyı da karşılayamaz aslında. Yaşam kıymetlidir oysa, çünkü her bir birey her kim olursa olsun eşsizdir. Kaldı ki özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan diye addedilen ülkelerde teknolojik ilerleme, yaşam kalitesinin en azından görünüm olarak yükselmesi ve kentsel nüfus artışı gibi olgular insan yaşamına ve güvenliğe tehdit oluşturmaya başlar. 

Ama işin ilginç yanı aynı teknolojik ve ekonomik gelişme bu sefer kazaları önceden kestirebilme ve önleyebilme imkânını da beraberinde getirir. Bu imkân da hukukta yeni yükümlülükler olarak tercüme olur ki burada en önemli görev kamunun güvenliğinden sorumlu olan idareye düşer. Çünkü idare yürüttüğü kolluk faaliyetleri kapsamında güvenliği sağlamaya yönelik kuralları belirlemek, mevcut düzenlemeler yetersiz ise bunları geliştirmek ve işletmelerin bu kurallara uymalarını sağlamak durumundadır. 

Nitekim, madencilik faaliyeti ile ilgili olarak alınması gereken önlemler Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Yani, maden işletmeleri bu yönetmelikle belirlenen standartlara uymak ve işletmelerindeki çalışma koşullarını ilgili esaslara göre düzenlemekle yükümlüdürler. Buna karşılık idarenin üzerine de yürütülen faaliyetin yönetmelik esaslarına uyup uymadığını denetlemek ve uymaması halinde gerekli yaptırımları uygulayarak madenlerde iş güvenliğini sağlamak düşmektedir. Yani madencilik faaliyetini yürüten özel kişi de olsa burada güvenliği sağlamak son tahlilde devletin işidir. 

Hukuk, bu geleneksel görevin dışına çıkarak özellikle son kırk yılda yaşanan kitlesel nitelikteki kazalar ve afetler sonucunda konuya kamu güvenliğinden daha geniş bir açıdan bakmakta ve mevcut tanımları genişletip bunlara yeni kavramlar eklemektedir. 

Risk kavramı yakın bir tarihte iç hukuka yasa düzeyinde girmiştir. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile Türk pozitif hukukunda risk azaltma, zarar azaltma, afet yönetimi kavramları yasal içeriğe kavuşmuştur.

Sonuç olarak, devletin madencilik faaliyetinden kaynaklanan riskleri ve somut olarak grizu patlamalarını önlemeye ilişkin görevi birden fazla hukuki temele dayanır. Devlet, güvenliği sağlamakla görevli olduğu gibi yaşam hakkını korumaya ilişkin pozitif yükümlülüğü nedeniyle de gerekli önlemleri almalıdır. 

Yaşanan felaketi kaderin bir cilvesi olarak değerlendiren görüş, her kim tarafından dile getirilirse getirilsin hukuken bir anlam ifade etmez.