İlk inen ayetlerdeki hikmetler

Prof. Dr. Haydar Baş hocamızın Rahmeten li'l-Âlemin Hz. Muhammed (s.a.v) eserinde 'İlk inen ayetlerdeki hikmetler 'hakkında şu bilgilere yer veriliyor:

* Ayetlerin manalarından da anlaşılacağı üzere, insanın yaradılışının sebebi; Allah'ı bilmek, bulmak ve tanımaktır. Nitekim ilk ayette, "Seni yaratan Rabbinin adıyla oku" (Alak, 1) buyurulmaktadır. 'Rab' kelimesi, "terbiye eden" demek olduğuna göre; görmek, işitmek, koklamak ve hissetmeyi sağlayan organların bu vazifeyi kusursuz yapmalarının hikmeti Allah'ın onlara verdiği terbiyedendir. Aklın, beynin ve kalbin çalışmalarının noksansız ve kusursuz olmaları da, Allah'ın koyduğu esasa kesinlikle itaatlerini ifade etmektedir. Böylece, insanın maddî ve manevî bünyesine bu kabiliyeti verenin, yani 'Rabbin' adıyla denmesinin hikmeti, Allah'ın sanatını düşünerek bizi kendi Zâtını tanımaya davet etmesidir. 

* Ve yine, diğer ayetlerde insanın yaradılışından bahsetmesi, Allah'ın niçin ve nasıl yarattığını beyan etmesi de, sanatını ve gücünü beyan etmek ve Zâtını tanıtmak içindir. 

* Kısaca; Allah, özellikle insanı zikretmekle beraber, her eşyada Kendini tanıtmayı murad etmiştir. Bir ayet-i kerimede; "Ben insanları ve cinleri ancak Bana kulluk etsinler diye yarattım" (Zâriyat, 56) deniyor. Buradaki kulluktan maksat, Allah'ı bilmek demektir. Nitekim, bir kudsî hadiste Rabbimiz; "Ben, gizli bir hazine idim. Bilinmek istedim ve mahlukatı halkettim" buyuruyor. 

Hz. Ali (r.a.) de, "Ben, görmediğim Allah'a inanmam" buyurur. Bütün bunlardan anlaşılan; her türlü eşyadan bir yol bulup kulun Allah'a gitmesi gereğidir. 

* Cenab-ı Hakk'ın kerem sıfatından bahisle, insanın bir lutuf eseri olarak dünyaya geldiği zikredilir. İkram ve lutuf; hak sahibi olma hakkına mâlik olmadığı hâlde, hak sahibi olmaktır. Yani; insan, dünyaya gelme hakkına sahip olmadığı hâlde, Allah'ın değişik ikramlarına muhatap olmuştur. Allah, herkese dilediği kadar lutfetmiştir. Akıl, mal, mülk, evlat, rütbe nev'inden az veya çok oluşu, O'nun ikramıdır. İkram ve lutufta eşitlik aranamaz. Yani hiç kimse; 'niçin bana filancı kadar vermedin?' diyemez. 

Zira, O'nun verdiği, kereminin sonucudur. Zaten insanın var olma hakkı yoktu ki, mülkiyetinin fazlasını talep hakkı olsun. Bu noktada şunu da belirtmek lazım; bütün bunlara rağmen Allah (c.c.) âdil olduğu için, herkesi kendi şartları ve mâlik olduğu imkânlarıyla imtihan eder. Az verdiğinden çok, çok verdiğinden az miktar hesap istemez. Bir verdiğinden on'un, on verdiğinden bir'in hesabını istemez. 

* Hz. Muhammed (s.a.v.)'in, ilk vahiyden çok önceleri, sık sık Hira Mağarası'nda uzlete çekildiğini biliyoruz. O, dünya ve insanlardan uzakta, Rabbiyle başbaşa feyz-i İlahînin zevkine varıyor, Kendini adeta İlahî görevine hazırlıyordu. Bazılarının iddia ettiği gibi uzlet, sadece insanlardan kaçıp karanlık köşelerde zaman geçirmek değildir. İnsanın, kendi derûnundaki İlahî gerçekle râbıtasıdır. Manası çok derindir. Bizzat Resul-i Ekrem (s.a.v.) bunu yaşamış, bu konuda bize örnek olmuştur. 

* Kitabullah'ın ilk ayetinin "oku" olması çok düşündürücüdür. Bu, Allah'ın kullarına ilk ve en büyük emridir. Resulûllah'ın ümmi oluşu, meseleye bir başka boyut getirmektedir. Şöyle ki; gerçek âlim Allah'ı bilen, Allah'ın adıyla okuyan insandır. İlim, insanı Allah'a götürüyorsa gerçek ilimdir. Öbür türlüsü ise, insanı gaflete boğan, çıkmaza sokan bir felakettir. Resul-i Ekrem; "Faydasız ilimden Allah'a sığınırım" buyuruyor. 

Bu noktada Cenab-ı Hak, kullarına ilmin, okumanın niteliğini belirtiyor. "Yaradan Rabbinin adıyla oku" diyerek âlimin sıfatını bildiriyor. Gerçek aydın, öğrendiği ilimle Allah'a giden, O'nu bulan insandır. İlminin, kendi gözünü kör ettiği ve isyana, inkâra sürüklediği insan değil.