İmam olmanın şartları-I

Prof. Dr. Haydar Baş, "Büyük İslam İlmihali" eserinde imam olmanın şartları hususunda şu bilgilere veriyor:

- İmamlık görevinin sahih olabilmesi için; imam olacak kişi müslüman, akıllı, baliğ ve erkek olmalıdır. Kur'an'ı iyi okuyabilmeli ve özür sahibi olmamalı, dili peltek olmamalıdır. Bu şartlara sahip olmayanlar imam olamazlar.

- Fâsıkın (âşikâre haram işleyenin) ve bid'at sahibi olanın (din

işlerine dinde olmayan şeyleri karıştıranın) imamlık yapması tahrimen mekruhtur. Çünkü fâsık din işlerinde saygılı bulunmaz. İmam Muhammed ile İmam Malik'e göre, bunlara uymak esasen caiz değildir.

- Küfrü gerektirecek derecede bid'at ehli olana uymak caiz değildir. Küfrü gerektirmeyecek şekilde bid'at sahibi olanların arkasında namaz kılmak kerahatle caizdir. İmam Rıza, babası ve dedesinden rivâyet ederek şöyle dedi: "Babam Mûsa b. Ca'fer, babası Ca'fer b. Muhammed'den şöyle rivâyet etti: Kim, Allah'ın, kullarını günah işlemeye zorladığını veya güç yetiremedikleri şeyleri onlara yüklediğini iddia ederse, onun kestiğini yemeyin, şahitliğini kabul etmeyin, arkasında namaz kılmayın,

zekâttan ona hiçbir şey vermeyin." (Prof. Dr. Haydar Baş, İmam Rıza, s.87; Uyun-u Ahbari'r-Rıza, c.1, s.124).

- Erkeklerin kadınlara ve henüz buluğ çağına ermemiş çocuklara uyup namaz kılması caiz olmadığı gibi, aklı yerinde olanın bunağa, Kur'an okuyucusunun okuyamayan (ümmî) kimseye, kıraatı olanın dilsize, elbisesi temiz olanın elbisesi pis olana, avret yerleri kapalı olanın açık bulunana, özrü olmayanın özürlüye, bir özürlünün özrü değişik başka bir özürlüye uyması da caiz değildir. Ancak özürleri bir olanların birbirlerine uymaları caizdir.

- Kadının kadına imamlığı kerahatle caizdir. Eğer kadınlar kendi aralarında cemaatle namaz kılacak olurlarsa, imam olacak kadın aralarında durur, onların önüne geçmez. Bu öne geçme de mekruhtur. Hz. Âişe ve Ümmü Seleme (r.ah) hanımlara imamlık yapıp, onlarla aynı safta dururdu. (Ebû Davud, Salât, 2).

- Abdestte ayaklarını yıkamış olan kimsenin ayaklarına mesh yapmış olan kimseye, abdest alanın teyemmüm etmiş olana, ayakta namaz kılanın oturarak namaz kılana, boyu dik ve doğru olanın rükû derecesinde kambur olana uyması (iktidası) caizdir. Son üç şekildeki uymanın cevazına İmam Muhammed muhaliftir. Enes (r.a.)'dan; Allah Resûlü (s.a.a.) attan düştü ve sağ tarafı soyuldu; ziyaretine gittik. Namaz vakti geldi, oturarak namaz kıldı, biz de O'na uyup oturarak namaz kıldık. Namaz bitince, şöyle buyurdu: "İmam ancak kendisine uyulmak için görevlendirilmiştir. Rükûa vardığı zaman, siz de rükûa gidin. Secde ettiğinde siz de secde edin, başını kaldırdığında siz de başınızı kaldırın. 'Semiallahu limen hamideh' dediği zaman, siz 'Rabbenâ ve leke'l-hamd' deyin. Oturarak namaz kıldığı zaman, siz de oturarak namaz kılın!" (Ahmed, II, I, 110; Humeydî No. 1189; İbn Sa'd II,214; Buhârî, Ezân 128, I, 195; Taksîru's-Salât 17; II, 40; Müslim, Salât 77, s.308; Nesâî, imâmet 16, II, 83; tatbîk 22, II, 195; İbn Mâce, No.1238; İbnu'l-Cârûd, s.119; İbn Huzeyme, No.977; İbn Hibbân, No.2099; Beyhakî, II, 303; IV, 78).

Buhârî'deki ifade ise şöyledir: "Buradaki 'oturarak namaz kıldığında, siz de oturarak namaz kılın' sözü eski hastalığındaydı. Ancak öldüğü hastalığında kendisi oturarak namaz kılmış, cemaat ise arkasında ayakta namaz kılmış ve onlara oturmalarını emretmemiştir. O'nun her zaman son hareketi dikkate alınır. O'nun son hareketi böyle olmuştur." 

- Kölelerin ve babası belli olmayanların imamlığı mekruhtur. Çünkü bunlarda cehalet daha fazla olur. Bilgili oldukları takdirde imamlık yapabilirler. İki gözü kör olan da imam olabilir. Fakat görür kimselerin imamlığı daha faziletlidir. Bununla beraber iki gözü görmeyenin imamlığında, kerahat olduğunu söyleyenler de vardır.

- Bir kimsenin, haklı olarak kendisinden hoşlanmayan bir cemaate namaz kıldırması mekruhtur. İbn Amr b. el-Âs (r.a.)'dan; Allah Resûlü (s.a.a.) şöyle buyurdu: "Üç kimsenin namazı kabul olunmaz: Cemaati tarafından istenmeyen imam, namaza vaktinde gelmeyen kişi, hür insanları köle edinip onları köle gibi kullanan kişi." (Ebû Dâvud, No.593; İbn Mâce, No. 970; Beyhakî, III, 128).

Hacı Bektaş Veli birkaç muhible birlikte Suluca Karayük'ün kuzey tarafındaki Ilıcak adlı bir köye geldiler. Akşam namazı vakti oldu. Ezan okundu kâmet verildi. Abdest alıp namaza durdular. O köyün Kara Fakih adlı bir imamı vardı. Hemen alışıldığı üzere, teklifsizce ve izinsiz ileri geçip imamet yerine geçti. Tekbir alıp elini bağladı. Kıyama durdu. O an Hacı Bektaş Veli Hazretlerinin velâyeti ortaya çıktı. Kara Fakih engellendi. Kur'an'dan hiçbir şey hatırlayamadı. Kıyamda biraz durdu. Cemaat durumu anlayıp namazı döndürdüler. Sonra Hacı Bektaş Veli, o fakihe: "Hakka giden hak uğrum hakkı için buraya geldik, erin önüne bu liyakatle geçip imamlık edecek er görmedik. İzinsiz imamlık yerine geçersin. Hey yanıkara olası" dedi. Derhal o kişi yanıkarası oldu. (Hacı Bektaş-ı Veli Velâyetnamesi, Hazırlayan yrd. Doç. Dr. Hamiye Duran, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.257).

Fakat hoşlanmayacak bir durum veya imamlığa daha ehliyetli bir kimse yoksa, cemaatin hoşlanmasına bakılmaz. Çünkü bu halde cemaatin hoşlanmaması yersizdir. 

- Mezhep değişikliği iktidaya (uymaya) engel değildir. Bir müslim kendi mezhebine göre namazı bozacak bir şeyin böyle bir imamda bulunduğunu görüp bilirse, ona uyması sahih olmaz; bir Hanefî'nin, burnundan kan aktığı halde abdestini yenilemeden imamlığa geçen bir Şafiî'ye uyması gibi... (Malikî ve Hanbelî olanlara göre, namazın sıhhati için şart olan şeylerde yalnız imamın mezhebine itibar olunur, uyanın (muktedinin) mezhebine bakılmaz. Onun için, bir Malikî veya bir Hanbelî, başının tamamını meshetmemiş olan Şafiî veya Hanefî bir imama uysa namazı sahih olur. Çünkü böyle bir mesh, her ne kadar Malikî ve Hanbelî mezheplerinde sahih değilse de, Hanefî ve Şafiî mezheblerinde sahihtir)." (devam edecek…)