İmam olmanın şartları-III

(dünden devam…)

Prof. Dr. Haydar Baş'ın "Büyük İslam İlmihali: Namaz" eserinden imamlığın şartlarını aktarmaya devam ediyoruz:

"Sevbân (r.a.)'dan; Allah Resûlü (s.a.a.) şöyle buyurdu: "Üç şey vardır ki; onları yapmak kimseye helâl olmaz. Cemaate namaz kıldıran imam, cemaati dışlayıp yalnız kendisi için dua edemez. Ederse onlara ihânet etmiş olur. İzin verilmedik-çe bir kimse başka birinin evinin içine bakamaz. Bakarsa onlara ihanet etmiş olur. Tuvaleti gelmiş kimse de rahatlayıncaya kadar namazı kılamaz." (Ahmed, V, 280; Ebû Dâvud, No.90; Tirmizî, No.357; İbn Mâce, No.619, 923; Beyhakî, III, 129).

- Cemaat selâmdan sonra "Allahümme entesselâmü ve minkesselâm, tebarekte ya zelcelâli vel-ikram/Allah'ım! Sen selâmsın ve selâm Sendendir. (Bütün noksanlıklardan berîsin. Dünya ve ahiret selâmeti de ancak Senin yardımınla olur. Sen mukaddessin), ey celâl ve ikram sahihi olan (Rabbim!)" cümlesi okununcaya kadar yerlerinde dururlar, sonra yerlerinden kalkıp sünneti veya duayı başka uygun bir yerde tamamlarlar. Bundan ziyade yerlerinde durmaları kerahate girer. Farzdan sonra saffı bozmaları müstehabdır. Bunu yapmakla sonradan gelenler namazın tamamlanmış olduğunu anlarlar. 

- İmam selâm verince bakılır: Eğer namaz tamamlanmışsa, imam serbesttir. Dilerse sağ tarafına, dilerse sol tarafına döner. Böylece kıbleyi sağ veya sol tarafına alır ve öylece oturur. Dilerse çıkıp işine gidebilir. Eğer karşısında namaz kılan yoksa dilediği takdirde cemaate doğru döner. Namaz kılanın yüzüne karşı dönüp durmaz; çünkü namaz kılanın yüzüne karşı oturmak mekruhtur.

Ümmü Seleme (r.anha)'dan; "Allah Resûlü (s.a.a.), selâm verdikten sonra biraz beklerdi ki, erkekler kalkmadan önce kadınlar oradan ayrılabilsinler." (Buhârî, Ezân 157/2, I, 206; Ezân 152, I, 203; Ezân 164, I, 211; Ebû Dâvud, No.1040; Nesâî, sehv 77/2, III, 67; İbn Mâce, No.932).

- Cemaat, kıyam, rükû, secde gibi yapılması gerekli rükünlerde, Sübhaneke ile Tesbihat ve Tahhiyyat gibi dua ve zikirlerde imama uyarak bunları yapar. Fakat sözle yerine getirilmesi gereken kıraat rüknünde imama uymaz, imamın âşikâre okuduğu Kur'an'ı dinler ve susar. Bu, İmam Azam ile İmam Ebu Yusuf'a göredir. Bu iki zata göre, âşikâre okunan namazlarda cemaatin okuması tahrimen (harama yakın) mekruh olduğu gibi, gizli okunan namazlarda da cemaatin okuması böylece mekruhtur. İmam cemaate öncülük etmektedir. Bunun için imâmın okuması, cemaatin da okuması demektir. Nitekim bir hadis-i şerifte buyrulmuştur: "Kimin imamı varsa, imamın okuyuşu o kimse için de okuyuştur." Fakat İmam Muhammed, gizlice kıraat yapılan namazlarda cemaatin de kıraat yapmasını caiz görmüştür.

Ubâde b. es-Sâmit (r.a.)'dan; Peygamber (s.a.a.), bize kıraati sesli olan namazlardan birini kıldırdı; bir an kıraatte şaşırıverdi. Namazı bitirince bize dönerek şöyle buyurdu: "Ben sesli okuduğum zaman siz de okuyor musunuz?" Bazımız, "Evet öyle yapıyoruz" dedik. "Böyle yapmayın! Ben de Bana ne oldu ki Kur'ân Beni (başka âyete) çekiyor diyorum. Sesli okuduğum zaman, Ümmü'l-Kur'ân olan (Fatihâ)'nın dışında Kur'ân'dan hiçbir şey okumayın!" (Ebû Dâvud, No.824; Nesâî, iftitâh 29, II, 141). (İmam Malik'e göre, gizlice Kur'an okunan namazlarda muktedi (imama uyan) da gizlice okur; bu müstahsendir. İmam Ahmed'e göre, gizlice okunan namazlarda muktedi de gizlice okur. Bundan başka imamın namazlarda âşikâre okuyuşunu cemaatten herhangi biri işitmezse, o da kıraatta bulunur; bu vacibdir. Fakat işitirse, okuması caiz olmaz, imamı dinlemesi gerekir. İmam Şafiî'ye göre de, gizlice Kur'an okunan namazlarda muktedi, Fatiha'dan başka âyetler de okur. Âşikâre kıraat yapılan namazlarda ise, eğer rekâtı kaçırmayacaksa, yalnız Fatiha'yı gizlice okur). 

- Namaz kılanın önünden geçmek mekruhtur. Ancak önünde bir perde, ağaç, direk benzeri bir engel bulunursa mekruh olmaz. İmamın karşısında bulunan sütre (duvar gibi bir engel), cemaat için de yeterlidir. 

- İmam, abdestsiz olarak namaz kıldırdığını, cemaat dağıldıktan sonra anlamış olursa, mümkün olduğu kadar bunu cemaate duyurması gerekir. Bir diğer görüşe göre de, cemaate bildirmek gerekmez. 

İmam Zeyne'l Âbidin (a.s.) buyurdu ki: "Namazda sana imamlık edenin hakkına gelince, o da, şunun bilincinde olmandır ki, o seninle Allah'ın arasında elçilik üstlenmiş; Rabbinin huzurunda senin sözcün olmuş; sen onun adına değil, o senin adına konuşmakta; sen onun için değil, o senin için dua etmekte; sen onun için değil, o senin için dileklerde bulunmakta; Allah'ın huzurunda divan durup senin adına doğrudan O'nunla muhatap olma sorumluluğunu yüklenmekte; senin hakkında O'ndan isteklerde bulunmakta; bunların yanı sıra, tüm bu hususlarda bir kusuru varsa sorumluluk senin değil, onun olmaktadır; bir günah işlese sen ona ortak olmamaktasın. Sana bir borcu olmadığı halde kendini adeta sana siper etmekte ve namazını seninkine kalkan yapmaktadır. İşte, sen de bütün bunlardan dolayı ona minnet ve şükran borçlusun. Bu konuda da güç ve kuvvet yalnızca Yüce Allah'tandır." (Prof. Dr. Haydar Baş, İmam Zeyne'l Âbidin, s.575)."