Namazların cem edilmesi-II

(dünden devam…)

Prof. Dr. Haydar Baş, "Büyük İslam İlmihali: Namaz" isimli eserinde, namazların cem edilmesi meselesini aktarmaya şöyle devam ediyor:

"Hz. Ali (r.a.), güneş battıktan sonra yola çıktığı zaman, iyice karanlık basa-na dek yoluna devam ederdi. Sonra bir yerde konaklar, akşamı kıldırırdı, sonra akşam yemeği getirtirdi. Arkasından yatsıyı kılıp yola çıkardı. Ve şöyle derdi: "İşte Allah Resûlü (s.a.a.) de seferde böyle yapardı. " (Ebû Dâvud,No.1234).

Hamne bn. Cahş (r.anha)'dan: "Kanamam çok ağır geçiyordu. Allah Resûlü (s.a.a.) 'e ne yapmam gerektiğini sormak için vardım. O'nu kızkardeşim Zeyneb bn. Cahş'ın evinde buldum. Dedim ki: 'Ey Allah Resûlü! Ben çok istihâze oluyorum, kan bir türlü kesilmiyor, bu durum beni namazdan ve oruçtan alıkoyuyor.' 'Sana pamuğu salık veririm. O kanı keser' buyurdu. 'Kan fevkâlâde çok.' 'Öyleyse (onu zabt edecek) bir bez edin.' 'Sanıyorum o da dindirmez! Çünkü kanama şiddetle devam ediyor.' 'Sana iki şey söyleyeceğim, hangisini yaparsan ötekine gerek kalmaz. Ama ikisini de yapabilirsen tabii ki daha iyi olur. Bir kere bu kanama, şeytanın darbelerinden bir darbedir. Allah'ın ilmine göre sen kendini altı veya yedi gün hayızlı kabul edersin; sonra yıkanırsın. Kendini iyice temizlenmiş kabul edersin (halbuki kan gelmeye devam etmektedir), daha sonra yirmi üç ya da yirmi dört gece gündüzleriyle birlikte namaz kılarsın. Sonra oruç tutarsın. Bu sana yetişir. Böylece her ay (normal) kadınların hayız olduğu gibi davranırsın. Kadınların hayız olup da temizlendikleri süreyi göz önünde tutup durumunu buna göre ayarlarsın.

(İkinci şıkka gelince:) Öğleyi erteleyip de ikindi ile birlikte kılabilirsen, ikindi vakti yıkanır, öğle ve ikindiyi bir arada kılarsın. Akşamı da erteleyip de yatsı ile birlikte kılabilirsen, yatsı vaktinde yıkanır akşam ve yatsıyı birarada kılarsın. Sabahleyin de yıkanır, sabah namazını kılarsın. Gücün yeterse orucu da bu usul üzere tutarsın' buyurdu. Sonra Allah Resûlü (s.a.a.) şöyle buyurdu: "İkisinden en çok hoşuma giden(i) bu (ikincisidir)." (Şâfiî Ümm I,51-52; Ahmed,VI,381-382,439-440; Ebû Dâvud,No.287; Tirmizî,No.128; İbn Mâce,No.627; el-Hâkim,I,172-3; Beyhakî,I,338-9).

Esmâ bn. Umeys (r.anha)' dan: Dedim ki: "Ey Allah Resûlü! Fâtıma bn. Ebî Hubeyş uzun zamandan beri hayız görüyor namaz kılamıyor." Şöyle buyurdu: "Sübhanallah! Bunu ona şeytan yapmıştır. (Söyleyin ona) su dolu bir leğene otursun; şâyet kanamadan dolayı suda bir sarılık belirirse, öğle ve ikindi için bir kere yıkansın. Akşam ve yatsı için de bir kere yıkansın. Sabah için de bir kere yıkansın. Bu vakitlerin arasında da abdest alsın" İbn Abbâs dedi ki: "Yıkanmak ona zor gelince, Peygamber (s.a.a.) ona iki namazı bir arada kılmasını emretti." (Ebû Dâvud, No.296).

Vakit namazlarının ikisini bir arada bazı hallerde kılmak caizdir. Bir arada kılmanın sebep ve şartlarına gelince bunlar, mezheplere göre detaylı olarak aşağıda ayrı ayrı anlatılmıştır. 

Malikî mezhebinde namazları cem etmenin sebepleri şunlardır:

- Seferîlik: Bundan maksat, namazın kısaltılmasını gerekli kılan veya kılmayan mutlak mânâdaki seferdir. Yalnız, bu seferin haram ya da mekruh amaçlı olmaması şarttır. Mubah amaçlı bir seferde bulunan kişinin ikindi namazını öne alarak öğleyle birlikte cem-i takdim şeklinde kılması iki şartla caiz olur: a- Mola verilecek yere inmesi esnasında, güneş zevale ermiş olmalıdır. b- İkindi vaktinin girmesinden önce hareket etmeye, ikinci molayı ise güneşin batmasından sonra yapmaya niyet etmelidir. Eğer ikinci molayı güneşin sararmasından önce yapmaya niyet ederse, hareketten önce öğle namazını kılmalı, ikindi namazını ise ikinci molaya bırakmalıdır ki, bu vacibdir. Çünkü ikinci mola, ihtiyari vakit içinde yapılmış olacaktır. Durum böyle olunca ikindi namazını öne alarak öğleyle birlikte kılmaya sebep kalmamaktadır.

Cem edilerek öğleyle birlikte kılınırsa, günahkâr olmakla birlikte yine de sahih olur. İkinci molada da ihtiyari vakit içinde ikindiyi iade etmek mendub olur. Güneşin sararmasından sonra ve gurubundan önce ikinci molaya niyet ederse, öğle namazını hareketten önce kılar. İkindiyi ise dilerse öne alarak öğleyle birlikte kılar dilerse ikinci molada kılmak üzere erteler. Çünkü ikinci mola, her halükârda zaruri vakitte vuku bulmuş olacaktır. Cem edip etmemek arasında serbest bırakılması şundan ileri gelmektedir: Bu durumdaki bir kimse ikindiyi öne alıp öğleyle birlikte kılarsa, sefer nedeniyle ilk zarûri vakitte kılmış olur. İkinci molaya ertelerse meşrû-zarûri vakitte kılmış olur.

Seferde bulunan kişi seyir halindeyken öğle namazının vakti girerse ki bu da güneşin zevaliyle olur, eğer güneşin sararması esnasında veya daha önce mola vermeye niyet etmişse, öğle namazını mola esnasında ikindiyle birlikte cem-i tehir etmek üzere erteleyebilir. Eğer mola vermeye güneşin batmasından sonra niyet ederse, öğleyi ikindiyle birlikte kılmak üzere tehir etmesi caiz olmaz. Molası güneşin batmasından sonra olacağına göre, ikindi namazını da molaya kadar ertelemesi caiz olmaz. Çünkü böyle yaparsa her iki namazı da vakitleri dışına çıkarmış olacaktır. Bu kişi ancak sûreten iki namazı cem edip kılacaktır.

Öğle namazı ihtiyari vaktinin sonunda, ikindi namazı da ihtiyari vaktinin başında kılınmış olacaktır. Akşam namazıyla yatsı namazı da bu detaylar açısından tıpkı öğle ve ikindi namazlarıyla aynı hükümlere tâbidirler. Şu farkla ki: Akşam namazının ilk vakti olan güneşin batma anı, öğle namazına nisbetle güneşin zevale ermesi gibidir. Gecenin ilk üçte biri de, ikindi namazından sonra güneşin sararması mesabesindedir. Buna göre, akşam namazının vakti yolcunun mola verdiği sırada girmişse ve yatsının girmesinden önce hareket etmeye, fecrin doğmasından sonra da ikinci molaya niyet etmişse, bu takdirde hareketten önce yatsıyı öne alarak akşam namazıyla birlikte cem-i takdim şeklinde kılar.

Eğer ikinci molayı gecenin ilk üçte birinin sona ermesinden önce vermeye niyet ederse, yatsıyı o zamana ertelemelidir. Eğer ikinci molayı gecenin ilk üçte birinden sonra vermeye niyet ederse, hareketten önce akşam namazını kılar. Yatsıyı ise dilerse akşam namazıyla birlikte cem-i takdim şeklinde kılar, dilerse ikinci molada kılmak üzere erteler. Kıyas, bu doğrultudadır. Misafirlikte namazları cem ederek kılmak caiz olmakla birlikte evla olan hükme ters düşmektedir ve yapılmaması daha iyidir. Ayrıca namazları cem ederek kılmak, sadece kara yoluyla yapılan seferlerde caiz olur. Deniz yolculuğundaysa caiz değildir. Zira namazları cem etme ruhsatı, sadece karada yapılan yolculuklar için geçerlidir." (devam edecek…)