Ölmek üzere olana yapılması gerekenler

Prof. Dr. Haydar Baş, "Büyük İslam İlmihali: Namaz" eserinde ölmek üzere olana yapılması gerekenler hakkında şu bilgileri veriyor:  

"Ölmek üzere olan kimseyi (muhtazar) eğer mümkünse kıbleye doğru sağ yanı üzerine çevirmek müstehabdır. Ayakları kıbleye doğru olarak ve başı biraz yükseltilerek arkası üstüne de yatırılabilir. Âdet haline gelen de budur. Bu halde, başı biraz yukarı kaldırılır ki, yüzü kıbleye yönelmiş olsun. (Ca'ferî mezhebinde, can vermek üzere olan insanı kıbleye doğru çevirmek, her Müslümana farzdır ve velisinden izin almak gerekli değildir. Bu görevi birileri yerine getirirse diğerlerinin uhdesinden kalkar). (Âyetullah Uzma Seyyid Sadık Hüseyni Şirazi, Tevzihu'l-Mesail Risalesi, s.120.) 

Ölüm haline giren kimseye daha şuuru yerindeyken, can çekişmeye başlamadan önce Kelime-i Tevhid telkîn edilir. Bu bir sünnettir. Ölmek üzere bulunan kimsenin tevhid ve şehadet kelimelerıni okumaya ve ölünün kabri başında yapılacak konuşmaya "telkîn" denir. Daha ruhu boğazına çıkmadan yanında Tevhid ve Şahadet kelimeleri okunur fakat "sen de söyle" diye ona zorlanmaz. Hasta da bu kelimeyi bir defa okuyup başka bir şey söylemezse, artık telkine son verilir. Böylece son sözü tevhid kelimesi olur. Bu telkîni, hastanın hoşlanmadığı bir kimse yapmamalıdır.

Ebû Saîd el-Hudrî rivâyet etmiştir; Peygamberimiz buyuruyor ki: "Sizden ölmek üzere olanlara Lâilâhe illallah cümlesini telkin ediniz." (Ahmed, II,I, 3; Müslim, cenâiz 4, IV, 5; İbn Mâce, No. 1445; Ebû Ya'lâ No. 1096, 1117, 139; İbn Hibbân, No. 2992; Beyhakî, III, 383; Taberânî, el-Mu'cemu'l-Evsat'ta şunu ilave etti: "Sabırlı ol, sabırlı ol! Velâ havle velâ kuvvete illâ billah" deyiniz! Taberânî, M. el-Evsat ve's-Sağîr'inde Ebû Hureyre hadisinden tahrîc etmiştir. Yukardaki Ebû Saîd hadisini lafzıyla Müslim, cenâiz 2, s. 631; İbn Mâce, No. 1444; İbnu'l-Cârûd s. 256; Beyhakî, III, 383).

Peygamber Efendimiz (s.a.a.) buyuruyor ki: "Bir kimsenin son sözü 'Lâilâhe illallah/Allah'tan başka ilah yoktur' olursa, o kimse Cennet'e girer." (Nevevi, Riyzü's-Salihin, Ebu Davud ve Hâkim'den). Ölüm halindeyken ağzından küfrü gerektiren bir söz çıkan Müslüman bir kimsenin küfrüne hüküm verilmez. Müslümanların ölülerine yapılan işlemler yapılır. Çünkü ölüm halinde şuur bozukluğu ile sözler çıkabilir.

Muhtazar ölünce gözleri hafif hareketlerle incitmeden kapatılır, çenesi kapatılarak bir bez ile iyice çekilip tepesine bağlanır. Bunları yapan kimse şöylece dua etmelidir: "Bismillâhi ve alâ milleti Resûlillâhi. Allahümme yessir aleyhi emrehu ve sehhil aleyhi ma ba'dehu ve es'idhu ligaike vec'al ma harece ileyhi hayren mimma harece anhü/Yüce Allah'ın ismini zikir ile ve Resûlullah'ın dini üzere ölmüş olsun. Ey Allah'ım! Bunun işini kolay et, kendisine ilerisini kolaylaştır, onu cemalinle mutlu kıl. Gitmekte olduğu âlemi ona, içinden çıktığı âlemden daha hayırlı yap."

Ümmü Seleme (r.a.) şöyle demiştir; Allah'ın Resûlü, Ebû Seleme'nin ölümü anında onun yanına girdi. Gözünü kapattı, sonra şöyle buyurdu: "Ruh gidince göz onun arkasından baka kalır." O sırada ölünün yakınları bağrıştılar. Allah'ın Resûlü, "Nefislerinize, sadece hayırla dua ediniz; çünkü melekler duanıza âmin derler" buyurdu. Sonra şu duayı okudu: "Allah'ım! Ebû Seleme'yi bağışla. Doğru yola kavuşanlarla birlikte onun derecesini de yükselt; onun yolundan gidecek hayırlı halef (evlât) bırak. Ey âlemlerin Rabbi! Bizi de, onu da bağışla; kalbini genişlet ve aydınlat." (Nevevi, Riyzü's-Salihin, Müslim'den).

Ölünün üzerinden elbisesi çıkarılır, üzeri bir örtü ile örtülür. Yıkanması için hazırlanan bir yer üzerine konulur. İbn Abbâs (r.a.)'dan; Allah Resûlü (s.a.a.) şöyle buyurdu: "Ölülerinizin yüzünü örtün, yahudilere benzemeyin." (Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr'de. Heysemî'ye göre râvileri güvenilir kimselerdir. Feyd,

III, 452).

Şişmesine engel olmak için karnı üstüne bıçak gibi bir demir parçası konulur. Elleri yanlarına uzatılır. Kolları göğsünün üzerine konulmaz. Ölünün yanında güzel kokulu bir şey bulundurulur. Yanında cünüb, hayız ve nifas hallerinde olanlar bulunmaz.

Ölü yıkanmadıkça yanında Kur'an okunmaz, okunması mekruhtur. Bu durumda başka bir odada Kur'an okunabilir. Ölünün bulunduğu yer geniş olup üzerinde de tam bir örtü bulunduğu takdirde, kendisine yakın oturulmaksızın Kur'an-ı Kerim okunması da kerahat olmayabilir. Muhtazarın yanında Yasin ve Ra'd sûrelerini okumak müstehabdır.

Namaz vazifelerini yerine getirmeleri, varsa borçlarını ödemeleri, dua etmeleri için ölünün komşularına ve yakınlarına vefat haberi verilir. İbn Mes'ûd (r.a.)'dan; Peygamber (s.a.a.), ölüm haberini yaymaktan alıkoyar ve şöyle buyururdu: "Ölüm haberini (ağıtlarla) yaymayın! Çünkü bu, câhiliye âdetlerindendir." Abdullah b. Mes'ûd) dedi ki: "Ölü için ezan (yani bizde salâ verilmesi), ölüm haberini duyurmaktır." (Tirmizî, No. 984-5; Ebû Hamza an İbrâhîm an Alkame an İbn Mes'ûd asl-ı senedi ile tahrîc etmiştir).

Ölüm sırasında ölüden sâdır olacak bâzı görünüşte çirkin ve nâhoş halleri de kötüye yormamak ve bu durumu kimseye anlatmamak gerekir. Resûl-i Ekrem'in âzâdlısı Ebû Râfi Eslem (r.a.) rivâyet etmiştir: Peygamberimiz buyuruyor ki: "Ölü yıkayan kimse, ölüde görülen çirkin halleri başkalarına söylemeyip gizlerse, Allah o kimseyi kırk defa bağışlar." (Nevevi, Riyazü's-Salihin, Hâkim'den).

Mü'min ölüsünde görülüp iyi haline delâlet eden güzel koku veya yüzünün nurlanması gibi şeyleri söylemek müstehabdır. Fakat fena koku ve yüzünün kararması gibi şeyleri söylemek haramdır, gıybetten sayılır. Ancak ölü açıkta haram işleyen bid'at sahibi olarak tanınmış ve bu hal üzere ölmüş ise, fena halleri söylenebilir. Başkalarına ibret olmak için söylenmesi caiz olabilir. 

Allah Resûlü (s.a.a.)'in önünden bir cenaze geçirdiler ve onu övdüler. "Vâcib olmuştur" dedi. Bir tane daha geçirdiler ama onu kötü olarak andılar. Bu defa yine, "Vâcib olmuştur" buyurdu ve ilave etti: "(Ne yapalım siz kendiniz lehte ve aleyhte) birbirlerinize tanıklık ediyorsunuz." (Tayâlisî No. 2388; Ahmed, II, 470, 466; Ebû Dâvud, No. 3233; Nesâî, 50/2, IV, 51).

Ölen bir kadının karnında canlı bir çocuk olduğu bilinirse, karnı yarılarak çocuk çıkarılır.

Teberrük veya şefkat sevgisiyle ölüyü öpmekte bir beis yoktur. Nitekim Resûlullah Efendimiz Osman bin Maz'un'un ölüsünü yıkanmadan evvel öpmüştür."