Tarih kokan yapılar

Çandarlı Halil Paşa'ya ait tarihi yapılar, Osmanlı'dan günümüze miras kalan en nadide eserler arasında. Osmanlı'nın doğduğu topraklardan Bursa'nın İznik ilçesinde Çandarlı ailesine ait yadigar eserler, hala canlılığını koruyor. Çandarlı Türbesi, Surlarla çevrili olan ilçenin doğusunda, surların dışında Abdülvahap Sancaktari'nin mezarına giden yolun üzerinde, mezarlık içindedir. Türbe iki farklı zamanda inşa edilen, değişik ölçülere sahip iki ayrı mekandan oluşmaktadır. Kubbenin orta kısmı açık bırakılmış olup, gün ışığının ve yağmur damlalarının mezarlara düşmesi sağlanmıştır. Bu odada dört pencere ve bir müşterek kapı bulunmaktadır. Kapı boşluğundan girilince güneyde Ali Paşa'nın,kuzeyde Hayreddin Paşa'nın mezarları görülür. Bunlar dikdörtgen prizma şeklinde ve mermerden büyük bir kaide üzerinde baş ve ayak uçlarından dikine mezar taşlarıyla sandukadan oluşmaktadır. Halil Hayreddin Paşa'nın mezarının ayak ucundaki taşının iç yüzündeki kitabede: "Hayreddin Paşa yediyüz seksendokuz (H.789-M.1387) yılında Serez şehrinde yokluk evinden beka evine göç etti". Dış yüzündeki kitabede: "Ayın Çarşamba günü Mehmed, Hazreti Mevlâ'ya kavuştu, ilkbahara müsadif Rebülevvel ayında yer, gök ehli O'nun için kan ağladı. O'nun ruhu cennete gitti" yazılıdır. Mezarın baştaşının iç ve dış yüzeyleri ile sandukanın yüzeylerinde dualar yazılıdır. Ali Paşa'nın mezarına ait ayak ucundaki taşın dış yüzünde: "Vezirlerin efendisi ve halkın eşrafının sığınağı Hayreddin Paşa oğlu Ali Paşa, Allah her ikisinin de mekanını Cennet etsin, Hicri sekiz yüz dokuz (H.809 - M.1406) senesinin Recep ayının yedinci günü Cumartesi, yokluk evinden sonsuzluk evine göçtü" yazılıdır. Aynı bölümdeki üçüncü mezarın Halil Hayreddin Paşa 'nın (H.832 -M.1430)'da ölen oğlu İbrahim Hayreddin Paşa'ya ait olduğu bilinmek tedir. Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nda önemli yeri olan Çandarlı sülalesinin en büyüğüdür. Babasının adı Ali'dir. Karaman veya Eskişehir'e bağlı Sivrihisar veya Nallıhan'ın Cendere Köyündendir. Osmanlı Beyliği'nin kuruluşunda önemli roller üstlenen ahîteşkilatıdandır. Osman Gazi'nin kayın pederi Şeyh Edebâli'nin akrabasıdır. Vezirlik unvanını alana kadarki adı Kara Halil vezirlikten sonra Hayreddin Paşa olmuştur.

Kara Halil, Osman Gazi tarafından Bilecik kadılığına getirilmiş, İznik fethedildik ten sonra buranın kadılığını, sonra da Bursa kadılığını üstlenmiştir Bu görevi l. Murad tahta çıkana kadar devam etti. Osmanlı İmpara torluğu'nun ilk düzenli aske ri birliğini kurdurdu.Daha sonra Yeniçeri Ocağı'nın kurulmasını sağladı. Kazaskerliğin oluşturulması üzerine 1362 yılın da Kazasker tayin edildi. Askeri seferlere katıldı. Kara Halil Efendi, Hayreddin Paşa lakabıyla 1364 yılında vezirliğe yükseldi.Batı Trakya ve Makedonya'nın Osmanlı topraklarına katılmasını sağladı. Kavala,Drama Serez ve Selanik'in zapte dilmesi onun zamanındadır. Görülüyor ki Hayreddin Paşa hem vezirliği hem de ordu komutanlığını birlikte yürütmüştür. Osmanlı maliye ve hazinesinin kurucusu dur. 1386 yılında Ohri ile Kuzey Arnavutluğu Osmanlı topraklarına katmıştır. Hayreddin Paşa, yüksek öğrenim görmediği halde aklı ve tedbirli davranışlarıyla ülkenin gelişmesine çok katkıları olmuş I.Murad'ın başarısında en önemli rolü oynamıştır. (H.789-M.1389)'da Serez'de vefat eden Paşa'nın cenazesi, İznik'e getirilerek bugünkü türbesine defnedilmiştir.