Uzay projesinden uzay hukukuna

Yeryüzünü hallettik sıra uzaya mı geldi? 

Cumhurbaşkanı aya gidiyoruz müjdesini verince, yılışık gülüşmeler ve Erdoğan fanatikleri dışında kalanların endişeleri, yeryüzü bitti aya mı gidiyoruz, sorusuna yansıdı.

Aya gidip gitmeme fantezisi değildi kuşkuların kaynağı;

-Ekonomik kriz ve haklar sorun yumağına dönüşmüşken,

-Hazine borcu trilyon liraları bulmuşken,

-Merkez Bankası rezervleri kefen parasına kadar sıfırı tüketerek, eksi 48 milyar dolara inmişken,

-Ülke insanı açlık sınırıyla imtihana zorlanırken…

Tüm bunların üstü örtülüp vatandaşa, "cambaza (cân-bâz) bak cambaza" der gibi  "aya bak aya" demekti kuşku ve üzüntülerin kaynağı. Yani Türkiye'nin asıl gündeminin saptırılmasıydı.

Ekonomik bunalımın toplumsal krizin kapısına dayandığı şu ortamda, uzay projesi için yüz milyon dolarlar nasıl temin edilecek?! Eyvah ki eyvah… Yetmezmiş gibi yeni borçların altına mı girilecek, yine mi vergiler yükselecek ya da yeni tür vergiler mi sökün edecek?

Hani bir de Sayıştay denetiminden uzak Varlık Fonumuz var ya… Oradaki, elde kalan son varlıklarımız mı ipotek edilecek?

Yurttaşımız kuşku duymasın da kim duysun!

Uzay projesinin bir de hukuki yönü var. Mavi Vatan Projesi Yunanistan'la istikşafi görüşmelerde hırpalanırken, Doğu Akdeniz projemiz ve egemenlik haklarımız ABD ve AB bloku ile engellenmeye teşebbüs edilirken, uzaydaki egemenlik haklarımız ve hukuki statümüzün akibeti ne olacak? Tüm bunlar için ne gibi hazırlık ve girişimlerimiz var? Üstesinden gelebilecek miyiz?

Bu alanda karşımızda uluslararası hukuk var.

Uluslararası hukukun uzayla ilgilenmesi 1957 yılında Sovyetler Birliği'nin (S.S.C.B.) uzaya Sputnik I uydusunu göndermesi ile başlamıştır. Uzaya ilişkin temel belgelerin başında Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu'nun 13.12.1963 gün ve 1962 (XVIII) sayılı kararıyla kabul ettiği "Uzayın Araştırılması ve Kullanılması Konusunda Devletlerin Faaliyetlerini Yöneten Hukuksal İlkeler Bildirisi" gelmektedir. Bunu, ilki 27.1.1967 tarihli Ay ve Gök Cisimleri Dahil Uzayın Araştırılması ve Kullanımında Devletlerin Faaliyetlerini Yönetecek İlkelere İlişkin Antlaşma olan beş antlaşma izlemiştir.

Uzay kavramı, uygulanan uluslararası hukuk açısından, sadece uzay boşluğunu değil, aynı zamanda ay ve diğer gök cisimlerini kapsamaktadır.

Uzay, yeryüzünün aksine, insanlığın ortak malı olarak kabul edilmektedir. Nitekim, uzayın ve gök cisimlerinin egemenlik ilanı, kullanma ya da işgal gibi yollarla hiçbir devletin ulusal egemenliğine giremeyeceği öngörülmektedir.

Uzaya gönderilen araç ve gereçler, iki kavrama bağlı olarak devletlerin yetkisi altında bulunmaktadır, bunlar; "fırlatan devlet" ve "tescil devleti" olmaktadır.

Uzaya fırlatılacak her uzay cisminin, hem tescil devletince hem de, BM Genel Sekreterliğince bu amaçla tutulan kütüklere kayıt edilmesi gerekmektedir. Kaydedilmesi gerekenler: Fırlatan devlet ya da devletlerin adları; uzay aracının belirtici işaretleri ve numarası; fırlatılma tarihi ve yeri; yörüngeye ilişkin temel veriler; uzay aracının asıl görevi.

Uzayın barışçıl amaçlarla kullanılması asıldır. Ancak bu etiketle uzayda askeri üs kurma, askeri amaçlarla kullanma ve adına da barışçıl diyen süper güçler varlığını sürdürmektedir.

Uzay faaliyetlerinde işbirliğini öngören kurallar vardır. Bu çerçevede uzayda faaliyette bulunan bir devletin başka bir devletin faaliyetlerine zarar vermesi ihtimali varsa ilgili devletlerin aralarında "uygun" danışmalarda bulunmaları (istikşafi) öngörülmektedir. Yeryüzündeki 61'incisini de umutsuzca yaptığımız istikşafi görüşmede Yunanistan'la ne sonuca vardık ki, uzaydan umutlanalım!

Uzay araçları ya da parçalarının dünyaya bir kaza sonucu düşmeleri durumunda devletlerin birbirine yardımcı olmaları öngörülmektedir. Nihayet, 1979 Ay Antlaşması ile ayın araştırılması ve aydan yararlanılması konusunda özel işbirliği yöntemleri öngörülmektedir.

Kendi egemenlik alanlarımız olan denizlerimizde sismik araştırmalarımıza köstek olanlar mı, ayda yapacağımız araştırmalarda bizimle işbirliği yapacak! Uzayda da güçlü olanın borusu ötmektedir.

Ham hayaller peşinde koşmayalım.