Yaşlı hakları

1 Ekim Dünya Yaşlılar Günü yarın kutlanacak. Padişah yasağı savar gibi yine birkaç laf edilecek. Günü anladık da yaşlı insanların halinden anlayan, yaşamlarının bu en zor ve sorunlu dönemlerinde çare olacak politikalar var mı?

Dünyada ve yaşadığımız toplumda sosyal, siyasal, kültürel unsurlardan tam olarak yararlanamayan, yurttaşlık hakkını yeterli kullanamayan, toplumsal-ailevi bağları çoğu kez kopan, düşük gelirleriyle hayati ihtiyaçlarını karşılayamayan, devlete güveni azalan, sevdiklerinin aktif desteğini alsa da, hayat tarafından zorlandıkça özgüveni azalıp kendisi dâhil herkese ve her şeye yabancılaşan, giderek yoksunlaşan/yoksullaşan yaşlı insanlar var.

Ayrımcılığa uğrayan, yaşı nedeniyle toplumdan dışlanan, yaşı ilerlediği için zorla emekli edilen, birikim ve deneyiminden yararlanılmayan, ailesine ve topluma destek vermesi engellenen, ekonomiye katkı vermesi için desteklenmeyen, çalışmaya özendirilmeyen, işe alınmayan, banka kredisiyle kendilerine iş kurması desteklenmeyen, kayıt dışı çalıştırılan, çalışmasının karşılığında aynı işi yapan diğerlerinden daha az ücret alan, çalıştığı işyerinde rehber eğitici/danışman rolü verilmeyen yaşlı insanlar var.

Alzheimer hastası eşine bakan ancak aile, yakın çevre ve toplumda kuşaklar arası yardımlaşmayla desteklenmeyen, torunlarına bakmak zorunda kalan, sürdürülebilir sosyal ve ekonomik destek sağlanmayan, yeterli geliri olmayan, emekli aylıkları yaşam standartları ve enflasyon etkisi göz önüne alınarak düzenlenmediği için, yaşamını sürdürmekte zorlanan yaşlı insanlar var.

Yaşlı deyip duruyoruz. Peki, yaşlı kim, yaşlanma ne? Yaşlanma kronolojik, biyolojik/fizyolojik ve hem de sosyo-ekonomik bir süreçtir. Kronolojik olarak bakıldığında, Dünya Sağlık Örgütü 65 yaşı, Birleşmiş Milletler (BM) ise 60 yaşı sınır olarak alıyor.

BM Nüfus Fonu (UNFPA)  "21. Yüzyılda Yaşlanma" raporuna göre, Türkiye'de 60 yaş üstü nüfusun toplam nüfus içindeki oranı 2012'de % 9,6 iken, 2050'de % 26 olacakmış.

Gerek doğal çevre gerekse insan yapısı yapay çevreler açısından yaşlı insanların işi daha da zor. Kapitalist düzen bir eşitsizliği/sosyal adaletsizliği de yaşlılar yönünden önümüze koyuyor; zengin yaşlı azınlıklar hayatın nimetlerinden yararlanırken, yoksul yaşlılar ise temel ihtiyaçlarını bile karşılayamamaktadırlar.

Oysa yaşlı insanların da hakları vardır;

Bağımsızlık hakkı: Yaşlı insanların temel ihtiyaçlarını karşılamak ve sağlık bakımından yararlanmak için yeterli gelire sahip olmalı, aile ve toplumca desteklenmeli. Yaş ve yeteneklerine göre uygun eğitim ve öğretim programlarına sahip olmalı. Bireysel tercihlerine uygun güvenli bir çevrede, kendi evinde ya da aile ortamında yaşamalı.

Katılım hakkı: Refah düzeylerini doğrudan etkileyecek politikaların hazırlanması ve uygulanması aşamalarına aktif biçimde katkıda bulunmalı.

Bakım hakkı: İhtiyacı olana uygun bakım hizmeti verilmeli. Fiziksel, zihinsel ve ruhsal iyiliği kazandıracak ve sürdürecek sağlık bakımına sahip olmalı.

İtibar hakkı: Yaşlı insanlar itibar görmeli ve güven içerisinde yaşamalı. Sömürüden, istismardan uzak tutulmalı.

Başlı başına insan hakları hukuku kürsüsü olan Prof. Dr. Haydar Baş'ın uluslararası başarıya ulaşmış, dünya ölçeğinde onay gören "Sosyal Devlet" ve "Milli Ekonomi Modeli" (MEM) projeleri, tüm insanlar için olduğu gibi, yaşlı insanlarımız ve hakları için de çözüm ve güvencedir. Bu nedenle acilen ve sosyal politikalar gereği bu projelerin hayata geçirilmesi, gereklilikten de öteye bir zorunluluktur.