Yazılıkaya açık hava tapınağı: Hititlerin taşlara kazınan dünyası

Çorum'un Boğazkale ilçesi sınırlarında, Hitit İmparatorluğu'nun başkenti Hattuşa'nın hemen yakınında yer alan Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı, Anadolu'nun en önemli anıtsal kaya kabartmalarına ev sahipliği yapar.

Bu eşsiz kutsal alan, Hititlerin dini inançlarını, tanrı panteonunu ve sanatsal yetkinliğini günümüze taşıyan dev bir açık hava galerisidir.

Yazılıkaya'nın MÖ 16. yüzyıldan itibaren kullanıldığı düşünülse de, günümüze ulaşan kaya kabartmalarının büyük bir kısmı Yeni Hitit Krallığı döneminde, özellikle MÖ 13. yüzyılın ortalarında tamamlanmıştır.

Ana Dönem: Tapınak, özellikle III. Hattuşili (MÖ 1275-1250 civarı) ve oğlu IV. Tuthaliya (MÖ 1250-1220 civarı) dönemlerinde son şeklini almıştır.

Katkılar: Kral III. Hattuşili'nin Hurri kökenli eşi Kraliçe Puduhepa'nın (Hurri dinine yakınlığıyla bilinir) tapınağın düzenlenmesinde önemli rol oynadığı kabul edilir. Kabartmaların kompozisyonu Hurri dini düzenine göre yapılmış, ancak sanat ve stil bütünüyle Hitit özelliklerini taşımaktadır.

Son Düzenlemeler: Tapınağın en büyük figürlerinden biri ve Büyük Galeri'nin (A Odası) doğu duvarında bulunan kabartması, tapınağın tamamlanmasını sağlayan IV. Tuthaliya'ya aittir. Küçük Galeri (B Odası)'nin ise IV. Tuthaliya'nın ölümünden sonra bir anıt mezar ya da ona adanmış bir anıt olarak düzenlendiği düşünülmektedir.

Yazılıkaya, kayalıklar arasındaki doğal yarıklar ve odacıklardan oluşan, tamamen doğal kayalara oyulmuş kabartmalarla bezeli bir yapıya sahiptir. Yapı, iki ana bölümden oluşur:

A Odası (Büyük Galeri)



Tanım: Yaklaşık 30 metre uzunluğunda, düzensiz şekilli, yüksekliği 12 metreyi bulan kaya yüzeyleri arasında oluşmuş ana galeri ve tapınma yeridir.

Kabartmalar: Toplamda 66 adet tanrı, tanrıça ve kral figürü barındırır. Kabartmaların büyük bölümü yatay şeritler halinde, iki karşılıklı duvarda bir geçit töreni şeklinde sıralanmıştır.

Batı Duvarı: Sol duvarda, sivri uçlu şapkalı, kısa pantolonlu ve sivri uçlu ayakkabılı erkek tanrılar geçidi yer alır. Bazı tanrılar dağ tanrılarını simgeleyen yükseltilerin üzerinde durur.

Doğu Duvarı: Sağ duvarda, silindirik başlıklı, uzun etekli kadın tanrıçalar geçidi yer alır.

Ana Sahne: Kuzey duvarında, tapınağın en önemli sahnesi yer alır. Bu sahnede Fırtına Tanrısı Teşup (iki dağ tanrısı üzerinde) ile Güneş Tanrıçası Hepat'ın (bir yaban kedisi üzerinde) karşılaşması resmedilmiştir. Hepat'ın arkasında oğulları Tanrı Şarruma da dahil olmak üzere kutsal aile üyeleri bulunur.

IV. Tuthaliya Kabartması: Ana sahneden önceki son blokta, tapınağı yaptıran Kral IV. Tuthaliya'nın en büyük kabartması (2,95 m) yer alır.

B Odası (Küçük Galeri)



Tanım: A Odası'ndan daha dar ve kısa (yaklaşık 18 metre) bir girişe sahip olan bu galeriye dar bir geçitle ulaşılır.

Giriş: Girişin iki yanında kanatlı ve aslan başlı iki mitolojik yaratık (demon) kabartması, girişi korur vaziyette betimlenmiştir.

Kabartmalar: Daha az (17 adet), ancak daha büyük ve daha iyi korunmuş figürler bulunur.

IV. Tuthaliya Sahnesi: En dikkat çekici kabartmalardan biri, Kral IV. Tuthaliya'nın koruyucu tanrısı Şarruma tarafından kucaklanması (ona rehberlik etmesi) sahnesidir.

Kılıç Tanrısı: Diğer bir önemli figür ise, yere saplanmış kılıç şeklinde tasvir edilen Yeraltı Tanrısı Nergal ya da Kılıç Tanrısı'dır (3,4 metre yüksekliğinde).

Oniki Yeraltı Tanrısı: Burada da 12 tanrı figürü yer alır.

Nişler: Kayalara oyulmuş üç niş, Hitit kraliyet ailesi bireylerinin küllerinin saklandığı kaplar için kullanılmış olabileceği düşüncesini destekler.

Tapınağın, özellikle her ilkbahar yılbaşının gelişi gibi dini kutlamalar ve geçit törenleri için kullanıldığı düşünülmektedir. Bazı araştırmacılar, kabartmaların dizilişinin ve odaların yapısının bir tür ay-güneş takvimi veya kozmik düzenin sembolik bir yansıması olarak hizmet ettiğini de öne sürmüşlerdir.

UNESCO Dünya Mirası: Yazılıkaya, Hattuşa (Hitit Başkenti) ile birlikte 1986 yılından bu yana UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almakta olup, Anadolu'nun ve dünya tarihinin korunması gereken en değerli kültürel miraslarından biridir.