Zikrullahın adabı

Prof. Dr. Haydar Baş, 'Dua ve Zikir' isimli eserinde zikrullah ibadetinin adabını şöyle anlatıyor:
"Her ibâdete bir sınır konulmuştur. Mesela farz olan namaz günde beş vakittir. Farz oruç on iki ayda sadece bir aya mahsustur. Haccın belli bir vakti vardır. Oysa ki zikrullah için bir sınırlama
konulmamıştır. Allah-u Teâlâ bize sadece zikretmeyi değil, çokça zikretmeyi; sabah-akşam ve her hâlimizde zikretmeyi emrediyor. "Namazı bitirince de; ayakta, otururken ve yanınız üzerinde
yatarken (dâima) Allah'ı zikredin. Huzura kavuşunca da namazı dosdoğru kılın çünkü namaz mü'minler üzerine vakitleri belli bir farzdır." (Nisâ: 4/103). Peygamber Efendimiz de bir sahabisine, "Dilin dâima Allah'ın zikriyle ıslak kalsın" diyerek daima zikir hâlinde olmasını tavsiye etmiştir.
Abdullah b. Büsr'den; "Bir adam Allah Resûlü'ne (sallallahu aleyhi ve âlihi) şöyle dedi: 'Ey Allah Resûlü! Hayır kapıları çok. Hepsini yapmama imkân yok. Bana bir şey söyle de onu yapayım, çok şey söyleyip de unutmayayım.''Dilin daima Allah'ın zikriyle ıslak kalsın' buyurdu." (Tirmizî, 3375). İnsan, ayaktayken, otururken, yatarken, yürürken, elleri-ayakları bir işle meşgulken dahi dili ile zikredebilir. Dilin zikirle meşgul olması bu tür işleri yapmaya mâni olmadığı gibi, bu tür işleri yapmak da zikretmeye engel değildir. Zira insanın nefsin ve Şeytan'ın şerrinden emin olması, Allah'tan gâfil olmaması için daima Allah'ı hatırlaması gereklidir. Her hâlinde, her işinde Allah'ı zikirle dili ve gönlü meşgul olan insan dünyayı yaşarken, dünyalık işlerle meşgulken dahi ibâdet hâlinde olur.
Zikrullah her vakitte yapılabildiği gibi, hadis ve âyet-i kerimelerde bazı zamanlarda zikretmenin daha faziletli olduğu bildirilmiştir. Bu hadisler "duanın kabul olduğu hâller, durumlar, zamanlar" konu başlığı altında aktarıldığı için tamamını öğrenmek isteyenler o hadisleri inceleyebilirler. Örnek olması açısından bu hadislerden bir tanesini aktaralım:
Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: "Sabah namazından sonra oturup Allah'ı zikreden bir toplulukla oturmam, Benim için İsmail neslinden dört köle azad etmemden daha sevimlidir. İkindi namazından sonra akşama kadar oturup Allah'ı zikreden toplulukla oturmam, benim için, dört köle azad etmemden daha sevimlidir." 
Bu tür vakitleri gözetmek efdal olduğu gibi, günün diğer vakitlerinde de Allah'tan gâfil olmamak; dâim zikir hâlinde olmak,Peygamber Efendimizin sahabesine, Ehl-i Beyt'ine tavsiye ettiği, onların yolundan gelen İmamlarında takip ettiği bir yoldur. Zikrullah için belli bir zaman olmadığı, her vakitte yapılabildiği gibi, belli bir mekânda da yapma zorunluluğu yoktur. Her yöne doğru yönelerek zikredilebilir. Zikrullah Allah'a ulaşmanın en kestirme yoludur. Allah'ı zikretmek için zor bir eğitim almak gerekmez, çocuğundan gencine, gencinden yaşlısına kadar her yaştan insan, kolaylıkla Allah'ı zikredebilir.
Zikrullahın bir adabı vardır. Bu hususta Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: "Temizlik imanın yarısıdır. 'Elhamdülillah' demenin sevabı Mizan'ı doldurur. 'Sübhanallahi velhamdülillah' sözlerinin sevabı yerle gök arasını kaplar." (Nevevî, Riyâzü's-Sâlihîn, Müslim'den). Abdestsiz de zikredilebilir. Ancak,insanın her hâlinde hatta uykuya dalmadan önce dahi abdestli olması hadisi şeriflerde övülmüştür. Zikrederken zikredenin kıyafetlerinin ve oturduğu mekânın temiz olması edeptendir. Eğer cemaat hâlinde zikredilecekse, başkalarını rahatsız etmemek için vücut temizliğine özellikle dikkat edilmelidir. Cuma günü, Cuma namazı için inananların toplanma günüdür. Cemaat içine girilen bugünde yıkanmak temiz olmak, güzel kokular sürünmek övülmüştür.
Peygamberimiz buyuruyor ki: "Bir kimse Cuma günü boy abdesti alır, elinden geldiğince temizlenir,hoş koku sürünüp mescide gider, iki kimsenin arasına sokulmaya çalışmaksızın nafile namazı kılar, sonra imam hutbeye başlayınca susup dinlerse, Allah o Cuma ile gelecek Cuma arasındaki günahlarını bağışlar." (Nevevî, Riyazüs-Salihin, Buharî'den). Erkekler cemaat içine girecekleri zaman dışarı çıkarken kokularını sürünüp evden çıkabilirler. Kadınlar ise, kokuyu namahrem
olan birinin duyacağı bir ortama girecekse süremez. Namahremin kokusunu duymayacağı meclislerde sürünür. Mü'min her hâliyle insanlara örnek olması gereken kişidir. Peygamber Efendimiz bir meclise girdiği zaman en güzel kıyafetleri ile insanların karşısına çıkardı. Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: "Elbisenizi güzel yapınız,nakil vasıtalarını da ıslah ediniz.Ta ki siz insanlar arasında bir benek gibi nazif, lâtif bir hâlde- bulunasınız." (Ömer Nasuhi Bilmen, 500 Hadis-i Şerif Tercüme ve İzahı; Suyûtî, Câmiu's-Sagir; Darikutnî). Bu, insanlara verilen saygının bir göstergesidir. Saygı gösterilmesi bakımından en layık olan ise Cenâb-ı Hakk'tır. Bu nedenle en güzel kıyafetler, en temiz hâlimiz, O'nun huzuruna çıkarken ibâdetler esnasında olmalıdır.Her yöne doğru zikredilebildiği gibi,kıbleye yönelerek zikretmek edeptendir.
Cemaat hâlinde zikir yapıldığı takdirde halka oluşturulunca zikre sonradan dâhil olanlar halkanın etrafında yerlerini kimseyi rahatsız etmeden alırlar. Halkanın ortasına oturulmaz. Ayrıca, zikrullah esnasındaki hareketlerde ölçülü olunmalıdır, hareketlerle kimsenin rahatsız edilmemesi gerekir. İbâdet hâlindeki bir insanı rahatsız etmek günah olarak o kişiye yeter. Allah'ın Resûlü, halka meydana getirenlerin ortasına oturan kimseye lânet etmiştir. (Nevevî, Riyâzü's-Salihin, Ebu Dâvud'dan). Peygamberimiz buyuruyor ki: "Sizden biriniz bir toplantıya geldiğinde hiçbir kimseyi oturduğu yerden kaldırıp kendisi onun yerine oturmasın. Toplantıya birisi geldiği zaman sıkışarak gelene yer açın." Resûlullah bir toplantıda kendisine saygı göstermek maksadıyla kalkan kimsenin yerine oturmazdı. (Nevevî, Riyâzü's-Sâlihîn, Buharî ve Müslim'den). Câbir b. Semure (r.a.) şöyle demiştir: "Allah'ın Resûlü'nün huzuruna girdiğimiz zaman nerede yer bulursak oraya oturuyorduk." (Nevevî, Riyâzü's-Sâlihîn, Ebu Dâvud ve Tirmizî'den). Cemaat hâlinde zikrederken zikrettiren kimsenin sesini aşmadan zikrettirene tâbi olunmalıdır. Birlik bu şekilde temin edilir.