Emeklilikte Uçurum: Türkiye OECD'de nerede?

Emeklilik, bireylerin çalışma yaşamlarının ardından güvence altında bir yaşam sürmelerini sağlayan kritik bir sosyal güvenlik mekanizmasıdır. OECD (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) ülkeleri, farklı emeklilik sistemleri ve uygulamalarıyla bu güvenceyi sağlamaya çalışırken, emekli maaşlarının seviyesi ve yeterliliği ülkeden ülkeye önemli farklılıklar göstermektedir.

Bu yazıda, OECD ülkeleri arasındaki emekli maaşlarının genel durumunu karşılaştıracak ve Türkiye'nin bu tablo içindeki yerini en güncel veriler ışığında inceleyeceğiz.

OECD ÜLKELERİNDE EMEKLİ MAAŞLARININ GENEL DURUMU

OECD ülkelerinde emekli maaşları, ülkelerin ekonomik gelişmişlik düzeyleri, sosyal güvenlik sistemlerinin yapısı, demografik özellikleri ve uyguladıkları politikalar gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak önemli ölçüde değişiklik gösterir.

Genel olarak, yüksek refah seviyesine sahip İskandinav ülkeleri, Hollanda, İsviçre ve Avustralya gibi ülkelerde emekli maaşları, çalışanların önceki gelirleriyle yüksek oranda ilişkilendirilir ve genellikle daha yüksek bir yaşam standardı sunar.

Bu ülkelerde genellikle güçlü sosyal güvenlik sistemleri, yaygın özel emeklilik fonları ve refah devleti anlayışı emeklilerin gelir düzeyini destekleyici rol oynar.

Öte yandan, Güney Avrupa ülkeleri, bazı Doğu Avrupa ülkeleri ve hatta bazı büyük Avrupa ekonomilerinde emekli maaşlarının çalışanların önceki gelirlerine oranı daha düşük olabilir. Bu durum, ekonomik zorluklar, sosyal güvenlik sistemlerindeki yapısal sorunlar veya demografik baskılar gibi nedenlerden kaynaklanabilir.

OECD ortalamasına bakıldığında, emekli maaşlarının çalışanların ortalama gelirine oranı (replacement rate) ülkeden ülkeye farklılık gösterse de, genel olarak emeklilerin gelirlerinin aktif çalışma dönemlerindeki gelirlerinin bir miktar altında olduğu görülmektedir.

TÜRKİYE'NİN OECD İÇİNDEKİ YERİ

Türkiye'nin OECD ülkeleri arasındaki emekli maaşları karşılaştırmasında bulunduğu nokta, son yıllarda çeşitli araştırmalara ve raporlara konu olmuştur. Genel bir değerlendirme yapıldığında, Türkiye'deki ortalama emekli maaşının, birçok OECD ülkesine kıyasla çok daha düşük seviyelerde olduğu söylenebilir.

Disk-Ar'ın Mart 2024 tarihli raporuna göre, 2021 yılı verileriyle yapılan karşılaştırmada Türkiye'deki ortalama emekli aylığı, bazı merkezi Avrupa ülkelerindeki ortalama aylıkların yaklaşık 6'da 1'i seviyesindeydi. Örneğin, İspanya, Fransa, Almanya, İtalya, Belçika ve Hollanda gibi ülkelerdeki ortalama emekli maaşları, Türkiye'deki ortalama emekli maaşının oldukça üzerindeydi.

İstanbul Planlama Ajansı'nın (İPA) Temmuz 2024 tarihli "Enflasyon ve Kronikleşen Yoksulluğun Gölgesinde Geçim Mücadelesi: Emekliler" başlıklı raporu da benzer bir tablo çizmektedir. Rapora göre, Türkiye'deki bir aylık ortalama emekli maaşı, merkez Avrupa ülkelerinin ortalama maaşının yine yaklaşık 6'da 1'i kadar.

SATIN ALMA GÜCÜ VE YAŞAM STANDARDI

Emekli maaşlarının uluslararası karşılaştırmasında sadece nominal değerlere bakmak yeterli değil. Ülkeler arasındaki yaşam maliyeti farklılıkları, emekli maaşlarının satın alma gücünü önemli ölçüde etkileyebilir. Ancak, Türkiye'deki emekli maaşlarının satın alma gücünün de birçok OECD ülkesine kıyasla düşük olduğu çeşitli araştırmalarla ortaya konmuştur. Özellikle son yıllarda yaşanan yüksek enflasyon, emeklilerin geçim sıkıntılarını daha da artırmıştır.

İPA'nın 2024 yılındaki "İstanbul'da Emekli Olmak" araştırması, emekli aylıklarının döviz kuru ve altın gibi değerler karşısındaki satın alma gücünün yıllar içinde azaldığını göstermektedir. Bu durum, emeklilerin yaşam standartlarını olumsuz yönde etkilemektedir.

TÜRKİYE'DEKİ EMEKLİLİK SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ VE ZORLUKLARI

Türkiye'deki emeklilik sistemi, OECD ülkelerinden farklı bazı özelliklere sahip. Geçmişte uygulanan erken emeklilik politikaları ve demografik değişimler, sistem üzerinde finansal baskı oluşturmuştur. Ayrıca, prim ödeme süreleri, aylık bağlama oranları ve emekli maaşı hesaplama yöntemlerindeki değişiklikler de emekli maaşlarının seviyesini etkileyen faktörler arasında yer almaktadır.

TÜRK-İŞ'in çeşitli raporlarında da belirtildiği gibi, emekli maaşlarının düşüklüğü ve satın alma gücündeki azalma, Türkiye'deki emeklilerin önemli sorunlarından biridir. Bu durum, birçok emeklinin geçim sıkıntısı yaşamasına ve hatta çalışmaya devam etmesine neden olmaktadır.