"Savm ü salat ü hac ile sanma biter zahid işin / İnsan-ı kamil olmaya lazım olan irfan imiş…" (Niyazi Mısri'den).
İrfan, ilmin de ötesinde bir ilimdir. Erenler derler ki, irfanı olmayan pek çok güzelliklerden mahrumdur. İnsanın irfanı arttıkça geçmiş günlerine üzülür, şuursuz yaşadığı için çünkü irfan sahibi olmak şuur kazanmakta çok önemlidir. İrfan kazanmak hem en zor ve hem de en gerekli bir iştir. Diyebiliriz ki; gerçekten akıllı olan insanlar yeryüzüne irfanlarını arttırmak için geldiklerinin farkında olan insanlardır.
İlimden irfandan bir nebze nasip alanlar ömürleri boyunca hep daha fazlasını kazanmak için say-u gayret içindedirler. Çünkü irfan sahibi olmak insanı mesrur eder. Hani bir yazıda, "öğrenmek bir tutkudur" demiştik. İnsan öğrendikçe öğrenmek ister. İnsanı diğer canlılardan ayıran, üstün kılan, ayrıcalık oluşturan özelliktir bu.
Okumak, öğrenmede bir araçtır, dinlemek, dinlediğini tefekkür etmek, sessiz bir ortamda sadece durup düşünmek de bir tür öğrenmektir. Daha önceleri de üzerinde durduğumuz gibi; sinir hücreleri, nöronlar, onların uzantıları ve bağlantıları, birleşim yerindeki kavşakta bulunan biyokimyasal maddeler düşünmeyi, ölçüp tartmayı, tefekkürü sağlayan harika bir düzeneğin, sırları tamamen çözülememiş bileşenleridir.
İnsanın tefekkür edebilmesi, buna ihtiyaç duyduğunu fark etmesi, tefekkürle üst bilinç düzeylerine ulaşabileceğinin ayırtına varması da bir tür öğrenmedir.
"Kur'an-ı Kerim'de Peygamberimize ilk hitap, 'Oku, Seni yaratan Rabbinin adıyla!' şeklindedir. Bu ilahi emir, insanların hayata geliş maksatlarını açıkça ortaya koymaktadır. Bu maksat, insanın ilim ehli olması, buna bağlı olarak da kendini yaratan Rabbini tanımış olmasıdır. Resûlullah (s.a.v.) bir hadislerinde buyururlar ki: 'Nübüvvet derecesine en yakın kimse ilim ve cehd ehlidir. İlim sahibi olanlar, halkı peygamberin gösterdiği ilahi yola çeker.'
İlimden asıl maksat, insanın kendini ve Yaradanını bilmesidir. Nitekim, 'Allah'tan kulları içinde ancak alimler korkar' hükmü de bunu ifade etmektedir." (Makalât, Prof. Dr.
Haydar Baş, s. 63-64).
