İskilip Kaya Mezarları: Tarihin derinliklerinden gelen yapılar

Çorum'un İskilip ilçesinde, doğal bir kaya kütlesi üzerine kurulu İskilip Kalesi'nin güney ve güneydoğu eteklerinde yer alan kaya mezarları, bölgenin zengin tarihine ışık tutan anıtsal yapılardır.

Çeşitli kaynaklarda Paflagonya veya Roma dönemine tarihlendirilen bu mezarların, son araştırmalarla üzerlerindeki "Eros" figürleri sayesinde Helenistik Dönem (M.Ö. 3. - 4. yüzyıl civarı) ile ilişkilendirildiği de belirtilmektedir.

Yapım ve Konum



İskilip merkezinde, yerden yüksekte ve sert kayaya oyularak inşa edilmiş olan bu mezarlar, genellikle tek odalı yapılar şeklinde karşımıza çıkar. Bölgede farklı özelliklere sahip en az dört, bazı araştırmalara göre ise altı adet kaya mezarı bulunmaktadır.

Bu mezarların yüksek kayalıklar üzerine oyulmuş olması, döneminin ölü gömme gelenekleri ve mimari ustalığı hakkında önemli ipuçları sunar.

Mimari Özellikleri ve Sanatsal Detaylar



İskilip Kaya Mezarlarının mimarisinde dikkat çeken en belirgin özellikler şunlardır:

Giriş Cephesi ve Sütunlar: En dikkat çekici mezar, iki sütunlu dikdörtgen bir girişe sahiptir. Sütun gövdeleri yukarı doğru incelmekte ve üzerinde "Ekhinus" ve "abakus"tan oluşan başlıklar bulunmaktadır.

Figürlü Kabartmalar:

Aslan Figürleri: Bazı mezarların sütun başlıkları üzerindeki bileziklerde oturan birer aslan figürü yer alır.

Üçgen Alınlık: Sütun başlıkları üzerindeki üçgen alınlık (pedimentum) içerisinde yatar durumda karşılıklı kanatlı aslan veya Aşk Tanrısı Eros figürleri bulunmaktadır.

Eros Figürleri ve Sembolizm: Son çalışmalarda tespit edilen Eros figürleri, Helenistik döneme işaret eder ve "ölümsüzlük" ile "ruhsal yükselme" anlamlarını taşır. Bu figürlerden birinin elinde kılıç, diğerinin elinde kadeh veya bir diğerinde üzüm salkımı tasvirleri görülebilmektedir.

Mezar Odası: Mezarlar genellikle tek odalı ve kare planlıdır. İçeride, kayadan yontulmuş ölü sekileri (klines/sedir) bulunmaktadır. Bazı mezarlarda iki adet seki bulunurken, bazılarında hiç seki bulunmaması veya farklı bir işçilik görülmesi (örneğin Frig mimarisini hatırlatan ince işçilik), mezarların yapım dönemleri veya sahiplerinin sosyal statüleri hakkında farklılıklara işaret edebilir.

Önemi

İskilip Kaya Mezarları, Paflagonya coğrafyasının tarihini ve sanatsal özelliklerini anlamamız açısından büyük öneme sahiptir:

Tarihlendirme ve Kültürel Bağ: Üzerlerindeki figürler (özellikle Eros) sayesinde Helenistik döneme tarihlendirilen bu mezarlar, İskilip'in erken dönem tarihi ve kültürel bağları hakkında önemli veriler sunar. Paflagonya bölgesinin (Kastamonu'dan Sinop'a uzanan bölge) eserlerini yansıtması açısından da bölgesel bir öneme sahiptir.

Mimari Özgünlük: Mezar mimarisindeki sütunlu cephe düzenlemesi, üçgen alınlık ve kabartma detayları, döneminin anıtsal kaya mezarı geleneğinin İskilip'teki özgün örnekleridir.

Bölge Tarihinin Anahtarı: Bir araştırmacının da belirttiği gibi, bu kaya mezarları, İskilip'in tarihi karakteristik özelliklerini yansıtacak en önemli bulguyu oluşturmaktadır. Roma döneminde de önemli bir yerleşim yeri olduğu bilinen İskilip'in tarihsel zenginliğini gözler önüne serer.

İskilip Kaya Mezarları, hem sanatsal işçilikleri hem de temsil ettikleri tarihsel dönem itibarıyla Çorum ve Türkiye'nin kültürel mirasındaki değerli anıtlar arasında yer almaktadır.