Karaciğer yetmezliği sinsice yayılıyor

Son 10 yılda Türkiye'de karaciğer nakli bekleme listesine girenlerin yüzde 35-40'ı alkol kullanmamasına rağmen karaciğer yetmezliği yaşıyor. Bu insanların büyük kısmı "Non-Alkollik Yağlı Karaciğer Hastalığı" (İngilizce adıyla NAFLD, yeni adı MAFLD) hastası. Hastalık o kadar sinsi ki, çoğu kişi karaciğerinin yüzde 60-70'i yağlanıp siroza dönene kadar hiçbir belirti hissetmiyor.

Kimler risk altında?

- Şeker hastaları (Tip 2 diyabetlilerin %70'inde var)

- Bel çevresi erkeklerde 102 cm, kadınlarda 88 cm üstü olanlar (en güçlü öngörücü)

- Kilo fazlalığı olanların %70-80'i, obezlerin %90-95'i

- Triglicerid yüksek, HDL kolesterol düşük olanlar

- Fruktoz (özellikle hazır meyve suyu, gazlı içecek, hazır gıdalardaki yüksek fruktoz şurubu) tüketimi fazla olanlar

- Hareketsiz yaşam sürenler

- Polikistik over sendromu olan kadınlar

- Uyku apnesi olanlar

Nasıl bir hastalık bu?

4 evresi var: 

1. Basit yağlanma (steatoz) - Zararsız gibi görünür ama geri dönüşü olmayan yola giriş kapısıdır. 

2. İltihaplı yağlanma (NASH) - Karaciğer hücreleri ölüyor, bağ dokusu oluşuyor. 

3. Fibrozis → Karaciğer sertleşiyor, görevini yapmaya başlıyor. 

4. Siroz ve karaciğer kanseri - Nakil ya da ölüm.

Türkiye'de yapılan son çalışmalarda yetişkinlerin yüzde 32-38'inde basit yağlanma, yüzde 10-15'inde ise NASH (iltihaplı evre) tespit edildi. En korkuncu, 30'lu yaşlarda bile siroz görülen vakalar artık sıradan.

Belirtiler (çoğu zaman yok!)

- Sağ kaburga altında dolgunluk, hafif ağrı

- Kronik yorgunluk, halsizlik

- Kilo verememe (karaciğer yağlı olunca metabolizma yavaşlıyor)

- Laboratuvarda: ALT, AST hafif yüksek, GGT yüksek, ultrason'da "parlak karaciğer"

Tedavi var mı?

2025 itibarıyla hâlâ FDA veya EMA onayı almış spesifik bir ilaç yok. Piyasadaki en umut verici gelişmeler: 

- Semaglutide (Ozempic, Wegovy) ve tirzepatide (Mounjaro) - Hem kilo verdiriyor hem karaciğerdeki yağ ve iltihabı ciddi oranda azaltıyor. Çalışmalarda NASH'in %60-70'inde iyileşme sağlıyor. 

- Resmetirom (2024'te FDA onayı alan ilk NASH ilacı) - Türkiye'de henüz yok ama 2026'da gelebilir. 

- Vitamin E (800 IU/gün) ve pioglitazon - Sadece doktor kontrolünde, belli hastalarda işe yarıyor.

Ama gerçek tedavi, YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİĞİ. Başka çare yok.

Kanıtlanmış tek kesin çözüm yüzde 7-10 kilo kaybı

- Karaciğer yağlanması yüzde 70-90 oranında geri dönüyor

- Fibrozis bile 1-2 evre gerileyebiliyor

- Haftada 150-300 dakika orta tempolu yürüyüş + direnç egzersizi

- Şekerli içecek ve fruktozu tamamen kesmek

- Akdeniz tipi beslenme (zeytinyağı, balık, sebze, tam tahıl, az kırmızı et)

- Alkolü sıfırlamak (azıcık bile zararlı bu hastalıkta)

Ne yapmalı? 5 altın kural

1. Her yıl check-up'ta karaciğer enzimlerine (ALT, AST, GGT) ve ultrasona baktırın. 

2. Bel çevrenizi ölçün, hedef erkek <94 cm, kadın <80 cm (ideal). 

3. Şekerli içeceği (kola, meyve suyu, ice tea) ömür boyu bırakın. En büyük suçlu fruktoz. 

4. Kilo verin, yavaş yavaş ama istikrarlı. Ayda 2-4 kilo yeter. 

5. 40 yaş üstündeyseniz veya risk faktörünüz varsa mutlaka karaciğer elastografisi (FibroScan) yaptırın. Biyopsiden daha kolay ve güvenilir.

Non-alkolik yağlı karaciğer hastalığı artık Türkiye'nin 1 numaralı kronik karaciğer hastalığı. Alkol kullanmıyor olmanız sizi korumuyor. Şeker, hareketsizlik ve obezite çağının sessiz katili karaciğerinizde çoktan kamp kurmuş olabilir.

Bugün bir adım atmazsanız, 10 yıl sonra karaciğer nakli listesinde adınızı görebilirsiniz. O liste ise maalesef çok uzun ve bağış çok az.

Sağlığınız hâlâ elinizde. Karaciğerinizi kurtarmak için geç değil, ama yarını beklemeyin.