Kars’taki tarihi camiler

Kars, Osmanlı ve Selçuklu mimarisinin izlerini taşıyan camileriyle zengin bir kültürel mirasa sahip. Evliya Camii'nin yanı sıra, şehirdeki diğer tarihi camiler de Kars'ın dini ve tarihi dokusunu yansıtır.

1. Kümbet Camii

Tarihi ve Yapımı: Kümbet Camii, aslen 932-937 yıllarında Bagratlı Kralı Abbas II. Takvor tarafından Havariler Kilisesi olarak inşa edilmiştir.

1064'te Selçukluların Kars'ı fethetmesiyle camiye çevrilmiş, 1579'da Osmanlılar tarafından yeniden cami olarak kullanılmıştır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Ortodoks Kilisesi, 1918'de cami, 1919'da Ermeni Kilisesi olmuş, 1920'de tekrar camiye çevrilmiş ve 1964-1978 yıllarında müze olarak hizmet vermiştir. 1999'dan beri cami olarak kullanılmaktadır.
Kimin Yaptığı: Bagratlı Kralı Abbas II. Takvor tarafından yaptırılmış, Osmanlı döneminde onarımlarla camiye dönüştürülmüştür.

Mimari Özellikleri: Merkezi planlı, dört yonca yaprağına benzeyen nişlerle genişleyen bir yapıya sahiptir. Tüf taşından inşa edilmiş, kubbeli çatısı ve Selçuklu kümbetlerine benzerliğiyle dikkat çeker. Dış cephede sade, iç mekânda ise Ermeni mimarisinin izleri görülür.

2. Fethiye Camii

Tarihi ve Yapımı: 19. yüzyıl sonunda Ruslar tarafından Aleksandr Nevski Kilisesi olarak inşa edilmiştir. 1878'de Rusların Kars'ı işgalinden sonra yapılan kilise, 1921 Türk-Ermeni Savaşı sonrası kamu binası olarak kullanılmış, 1984'te iki minare eklenerek camiye çevrilmiştir.
Kimin Yaptığı: Rus İmparatorluğu tarafından yaptırılmış, camiye çevirme işlemi Türk idaresinde gerçekleşmiştir.

Mimari Özellikleri: Dikdörtgen planlı, açık ve koyu kahve tüf taşından yapılmıştır. Yuvarlak kemerli pencereler, üçlü yonca yaprağı biçimli çatı detayları ve Baltık tarzı üçlü pencere sistemi dikkat çeker. Rus soğan kubbeleri 1953'te kaldırılmış, minareler eklenmiştir.

3. Ulu Camii

Tarihi ve Yapımı: 1643 yılında, Sultan İbrahim döneminde Kars Beylerbeyi Dilaver Paşa tarafından yaptırılmıştır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda yakılarak tahrip edilmiş, I. Dünya Savaşı ve depremlerle daha fazla zarar görmüştür. 1997'de yapılan restorasyon, özgünlüğünü kısmen kaybettirmiştir.

Kimin Yaptığı: Dilaver Paşa tarafından inşa ettirilmiştir.

Mimari Özellikleri: Bazalt taşından, sade Osmanlı mimarisine uygun bir tasarıma sahiptir. Kare planlı, tek kubbeli bir yapı olup, minaresi savaşlarda zarar görmüştür. Restorasyon sonrası modern unsurlar eklenmiştir.

4. Ebu'l Manuçehr Camii (Ani Ören Yeri)

Tarihi ve Yapımı: 1072-1092 yılları arasında, Selçuklu döneminde Şeddadilerden Abul Süca Manuçehr tarafından yaptırılmıştır. Anadolu'daki ilk Türk camisi olarak kabul edilir. 1894'te minaresi bir Ermeni din adamı tarafından dinamitle yıkılmıştır.

Kimin Yaptığı: Abul Süca Manuçehr tarafından inşa ettirilmiştir.

Mimari Özellikleri: Tüf taşından, dikdörtgen planlı bir yapıdır. Selçuklu motifli tavan süslemeleri ve 99 basamaklı minaresiyle dikkat çeker. Minare, 1125 tarihli olup, sekizgen gövdelidir.

Stratejik Önemi: Ani'nin İpek Yolu üzerindeki konumu, camiyi dini ve ticari bir merkez haline getirmiştir. Selçuklu'nun Anadolu'daki ilk mimari izlerini taşır.

Hikâyesi: Anadolu'daki Türk-İslam mimarisinin başlangıcı olan cami, Ani'nin çok kültürlü geçmişine tanıklık eder. UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Ani'nin en önemli yapılarından biridir.

5. Ebu Muammeran Camii (Ani Ören Yeri)

Tarihi ve Yapımı: Selçuklu döneminde, 11. yüzyıl sonlarında inşa edilmiştir. Kesin yapım tarihi ve banisi bilinmemekle birlikte, Manuçehr Camii ile çağdaştır. 1894'te minaresi yıkılmıştır.

Kimin Yaptığı: Banisi bilinmemektedir, ancak Selçuklu mimarları tarafından yapıldığı düşünülür.

Mimari Özellikleri: Tüf taşından, sade bir tasarıma sahiptir. Sekizgen gövdeli minaresi, Fransız oryantalist Brosset'in gravüründe belgelenmiştir. Yapı, depremler ve tahribat nedeniyle kısmen ayaktadır.

Sonuç

Kars'taki camiler, şehrin Selçuklu, Osmanlı ve Rus dönemlerinden kalma çok katmanlı tarihini yansıtır. Kümbet Camii, Fethiye Camii ve Ulu Camii, şehir merkezinde Osmanlı mimarisinin sade güzelliğini sunarken, Ani'deki Ebu'l Manuçehr ve Ebu Muammeran camileri, Türk-İslam mimarisinin Anadolu'daki ilk izlerini taşır.

Bu camiler, Kars'ın stratejik konumunda dini, sosyal ve kültürel birer merkez olarak hizmet vermiş, savaşlar ve afetlere rağmen ayakta kalarak şehrin manevi mirasını geleceğe taşımıştır.