Maden işletmecileri devlete ne kadar ödüyor?

Türkiye, zengin bir maden potansiyeline sahip bir ülkedir. Ülkemizde, inşaat ve yol yapımında kullanılan kum ve çakıldan, enerji ve sanayide kullanılan kömür, petrol, doğal gaz, bor, altın, gümüş, bakır, demir gibi pek çok maden çıkarılmaktadır. Peki, bu madenlerin işletilmesi için devlete ne kadar ödenmektedir?

Maden işletmecileri, maden arama ve işletme faaliyetleri için devlete iki tür bedel ödemektedir: 'ruhsat bedeli' ve 'devlet hakkı'. Ruhsat bedeli, maden arama ve işletme ruhsatı verilen alanın büyüklüğüne ve ruhsat süresine göre belirlenen bir ücrettir. Ruhsat bedeli, her yıl Ocak ayında peşin olarak ödenir. Ruhsat bedeli, maden gruplarına göre farklılık gösterir. Örneğin, 2024 yılı için I. Grup madenler için hektar başına 3,5 TL, II. Grup madenler için 7 TL, III. Grup madenler için 10,5 TL, IV. Grup madenler için 14 TL ruhsat bedeli alınmaktadır.

Devlet hakkı ise, üretilen madenin piyasa değerinin belli bir yüzdesidir. Devlet hakkı, madenin cinsine, miktarına ve kalitesine göre değişir. Devlet hakkı, her ayın sonunda önceki ayın üretimine göre hesaplanır ve ödenir. Devlet hakkı, maden gruplarına göre farklılık gösterir. Örneğin, I. Grup madenler için devlet hakkı yüzde 1, II. Grup madenler için yüzde 2, III. Grup madenler için yüzde 3, IV. Grup madenler için yüzde 4'tür.

Maden işletmecileri, devlete ödedikleri bu bedellerin yanı sıra, çevre koruma, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal sorumluluk gibi konularda da yükümlülükler taşımaktadır. Ayrıca, maden işletmecileri, ürettikleri madenlerden elde ettikleri gelir üzerinden de vergi ödemektedir.

I. Grup madencilik

Türkiye'de I. Grup madencilik kapsamında, inşaat ve yol yapımında kullanılan ve tabiatta doğal olarak bulunan 'kum ve çakıl' madenleri vardır. Bu madenler, Türkiye'nin pek çok yerinde çıkarılmaktadır. Örneğin, Rize, Artvin ve Kastamonu'da "bakır", Çeltek, Havza ve Merzifon'da "linyit", Amasra ve Zonguldak'ta "taş kömürü", Bayburt'ta "krom", Ereğli ve Artvin'de "manganez" madenleri bulunmaktadır. I. Grup madenler için devlet hakkı yüzde 1'dir. Bu madenlerin işletilmesi için ruhsat bedeli, 2024 yılı için hektar başına 3,5 TL'dir.

II. Grup madencilik

Türkiye'de II. Grup madencilik kapsamında ise Kalsit, Dolomit, Kalker, Granit, Andezit, Bazalt gibi kayaçlardan agrega, hazır beton ve asfalt yapılarak kullanılan kayaçlar. Mermer, Traverten, Granit, Andezit, Bazalt gibi blok olarak üretilen taşlar ile dekoratif amaçla kullanılan doğal taşlar. Kalsit, Dolomit, Kalker, Granit, Andezit, Bazalt gibi kayaçlardan entegre çimento, kireç ve kalsit öğütme tesisinde kullanılan kayaçlar. Bu madenlerin işletilmesi için ruhsat bedeli, 2024 yılı için hektar başına 7 TL'dir. Devlet hakkı ise, üretilen madenin piyasa değerinin sadece yüzde 2'sidir.

III. Grup madencilik

Türkiye'de III. Grup madencilik kapsamında, şu madenler vardır: Deniz, göl, kaynak suyundan elde edilecek eriyik halde bulunan tuzlar. Karbondioksit (CO2) gazı (jeotermal, doğal gaz ve petrollü alanlar hariç), Hidrojen Sülfür (Petrol Kanunu hükümleri mahfuz kalmak kaydıyla).

Bu madenlerin işletilmesi için ruhsat bedeli, 2024 yılı için hektar başına 10,5 TL'dir. Devlet hakkı ise, üretilen madenin piyasa değerinin sadece yüzde 3'üdür.

IV. Grup madencilik

Türkiye'de IV. Grup madencilik kapsamında sodyum, potasyum, lityum, iyot, bor tuzları gibi 100'e yakın endüstriyel hammadde bulunuyor. Linyit, taşkömürü, uranyum, toryum, radyum gibi enerji hammaddeleri ve Altın, gümüş, platin, bakır, demir, krom, titan ve alüminyum gibi metalik madenler IV. Grup madencilik kapsamında yer alıyor.

Bu madenlerin işletilmesi için ruhsat bedeli, 2024 yılı için hektar başına 14 TL, devlet hakkı ise, üretilen madenin piyasa değerinin yalnızca yüzde 4'üdür.

Petrol ve doğalgaz

Petrol ve doğalgaz gibi yer altı kaynakları için alınan devlet hakkı, üretilen kaynağın piyasa değerinin belli bir yüzdesidir. Petrol Kanunu'na göre, petrol için devlet hakkı yüzde 12,5'tir. Doğal Gaz Piyasası Kanunu'na göre, doğal gaz için devlet hakkı yüzde 10'dur. Bu oranlar, Bakanlar Kurulu tarafından yarıya kadar indirilebilir veya iki katına kadar artırılabilir.

Türkiye 60 çeşit maden var

Türkiye, jeolojik yapısı ve coğrafi konumu nedeniyle, pek çok yer altı zenginliğine sahip bir ülkedir. Türkiye'de, enerji, sanayi, inşaat, tarım ve dekorasyon sektörlerinde kullanılan yaklaşık 60 çeşit maden bulunmaktadır. Bu madenler arasında, linyit, taşkömürü, petrol, doğalgaz, bor, altın, gümüş, bakır, demir, krom, mermer, traverten, granit, kum, çakıl, tuz, kireç taşı, alçı taşı, fosfat, sülfür, kalsit, dolomit, kalker, manganez, çinko, kurşun, uranyum, toryum gibi önemli kaynaklar yer almaktadır.

Madencilikten elde edilen gelir çok düşük

Türkiye'de madencilik sektörü, 2020 yılında ulaştığı 1,1 milyar dolarlık ihracatla, Türkiye'nin toplam ihracatının sadece yüzde 1,3'ünü oluşturmuştur. Buna karşılık madencilik sektörü 2020 yılında 5,4 milyar dolarlık ithalat yapmış ve Türkiye'nin toplam ithalatının yüzde 2,2'sini oluşturmuştur. 2020 yılında madencilik sektörü 4,3 milyar dolarlık cari oluşturmuştur. İstihdamda ise madencilik sektörü, 2020 yılında ulaştığı 1,1 milyon kişilik istihdamla, Türkiye'nin toplam istihdamının yüzde 3,3'ünü oluşturmuştur.

Ülkemizin madenleri yabancılara açıldı

Türkiye, madencilik sektöründe kendi madenini devlet olarak kendisi çıkartmak yerine yabancı yatırımcıları çekmek üzerine bir politika yürütüyor. Uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmak gibi amaçlarla, madencilik sektöründe çeşitli ülkeler ve kuruluşlarla anlaşmalar imzalandı. Türkiye, madencilik sektöründe Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası, Uluslararası Enerji Ajansı, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, Uluslararası Madencilik Birliği, Avrupa Madencilik Birliği, Avrasya Ekonomik Birliği, Afrika Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı gibi uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmaktadır.

Türkiye, madencilik sektöründe ABD, Çin, Rusya, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, İspanya, Kanada, Avustralya, Brezilya, Güney Afrika, Hindistan, Pakistan, İran, Irak, Suudi Arabistan, Katar, Mısır, Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Etiyopya, Tanzanya, Nijerya, Gana, Kenya, Uganda, Ruanda, Zambiya, Zimbabve gibi ülkelerle işbirliği yapmaktadır.