Mohenjo-Daro: Kayıp bir medeniyetin gizemli mirası

Tarihin tozlu sayfalarında, insanlık tarihinin en eski ve en gelişmiş medeniyetlerinden biri olarak parlayan Mohenjo-Daro, Pakistan'ın Sind eyaletinde İndus Nehri kıyısında yer alan antik bir şehirdir.

Kelime anlamı "Ölüler Tepesi" olan bu büyüleyici kent, yaklaşık 4500 yıl önce, MÖ 2500 civarında zirveye ulaşmış olan İndus Vadisi Medeniyeti'nin en büyük ve en önemli şehirlerinden biriydi.

Modern şehir planlamasına ilham veren düzeni, gelişmiş altyapısı ve ardında bıraktığı gizemlerle Mohenjo-Daro, bizlere binlerce yıl öncesinin dünyasına dair eşsiz bir pencere sunar.

MİMARİSİ VE ŞEHİR PLANLAMASI

Mohenjo-Daro'yu diğer antik şehirlerden ayıran en önemli özelliklerinden biri, şaşırtıcı derecede gelişmiş şehir planlamasıdır. Kent, birbirini dik açılarla kesen geniş caddeler ve dar sokaklarla düzenli bir ızgara planına sahipti. Bu düzen, şehrin iyi havalandırılmasını ve güneş ışığından maksimum düzeyde faydalanmasını sağlıyordu.

Şehrin iki ana bölümü vardı:

• Yukarı Şehir (Hisar): Daha yüksek bir zemine inşa edilmiş olan bu bölüm, muhtemelen yönetimsel ve dini binalara ev sahipliği yapıyordu. Buradaki en dikkat çekici yapılar arasında, büyük bir toplu banyo olduğu düşünülen Büyük Banyo ve tahıl depolama amacıyla kullanıldığına inanılan Büyük Ambar bulunur. Büyük Banyo'nun su geçirmezliği ve gelişmiş drenaj sistemi, dönemi için olağanüstü bir mühendislik başarısıdır.

• Aşağı Şehir: Şehrin büyük çoğunluğunu oluşturan bu bölümde, konutlar, atölyeler ve çarşılar yer alıyordu. Evler genellikle pişmiş tuğladan yapılmıştı ve çoğu iki katlıydı. En etkileyici yanı ise, neredeyse her evin kendine ait bir banyosu ve tuvaleti olmasıydı. Bu, antik dünyada nadir görülen bir lükstü ve Mohenjo-Daro'nun halk sağlığına verdiği önemi gösterir.



GELİŞMİŞ ALTYAPI

Mohenjo-Daro'nun en büyüleyici yönlerinden biri, son derece gelişmiş kanalizasyon ve su yönetimi sistemiydi. Şehrin altında uzanan karmaşık bir yeraltı drenaj ağı, atık suları şehir dışına taşıyordu. Her evden gelen atık su, ana kanallara bağlanıyordu.

Bu sistem, Roma İmparatorluğu'ndakinden bile daha eskiydi ve şehrin hijyen seviyesini önemli ölçüde artırıyordu. Tatlı su ihtiyacı ise, iyi planlanmış kuyular aracılığıyla karşılanıyordu. Bu gelişmiş altyapı, Mohenjo-Daro'nun sakinlerinin oldukça sofistike bir yaşam tarzına sahip olduğunu kanıtlar niteliktedir.

YAZI VE TOPLUMSAL YAPI

Mohenjo-Daro'dan ve İndus Vadisi Medeniyeti'nin diğer şehirlerinden günümüze ulaşan en büyük gizemlerden biri, yazılarıdır. Kil mühürler, seramikler ve diğer eserler üzerinde bulunan İndus yazısı, günümüze kadar çözülememiştir. Bu durum, medeniyetin dili, inançları ve toplumsal yapısı hakkında kesin bilgilere ulaşmamızı engellemektedir.

Kazılarda ortaya çıkarılan eserler, İndus Vadisi Medeniyeti'nin barışçıl bir toplum olduğuna işaret eder. Büyük surlar veya savaşçı figürler bulunmaması, bu medeniyetin askeri güç yerine ticaret ve tarıma odaklandığını düşündürmektedir.

Mühürlerdeki boğa, tek boynuzlu at benzeri mitolojik figürler ve oturan "Pashupati" figürü, dönemin dini inançlarına dair ipuçları sunar. Ayrıca, standartlaştırılmış ağırlık ve ölçü birimlerinin kullanılması, gelişmiş bir ticaret ağına ve merkezi bir yönetime işaret eder.



GİZEMLİ ÇÖKÜŞ

MÖ 1900 civarında, Mohenjo-Daro ve İndus Vadisi Medeniyeti'nin diğer şehirleri, yavaş yavaş terk edilmeye başlandı ve sonunda gizemli bir şekilde ortadan kayboldu. Bu çöküşün nedenleri hala bilim dünyasında tartışılan bir konudur. Öne sürülen başlıca teoriler şunlardır:

• İklim Değişikliği: İndus Nehri'nin akış yönünün değişmesi veya muson yağmurlarındaki düşüş, tarımı olumsuz etkileyerek gıda kıtlığına yol açmış olabilir.

• Doğal Afetler: Büyük sel felaketleri, depremler veya nehir yatağındaki değişiklikler, şehirlerin yaşanmaz hale gelmesine neden olmuş olabilir.

• İstila Teorisi: Bir zamanlar Aryen istilası teorisi popülerdi, ancak modern arkeolojik kanıtlar bu teoriyi desteklememektedir. İstiladan ziyade, yavaş bir göç veya iç karışıklıklar daha olası görünmektedir.

• Salgın Hastalıklar: Nüfus yoğunluğu ve gelişmiş kanalizasyon sistemine rağmen, salgın hastalıklar da çöküşe katkıda bulunmuş olabilir.

Mohenjo-Daro'nun ani bir felaketle değil, yüzyıllara yayılan bir süreçle terk edildiği düşünülmektedir. Halkın yavaş yavaş daha elverişli bölgelere göç etmesi, şehirlerin terk edilmesine yol açmış olabilir.

MİRAS VE ÖNEMİ

Mohenjo-Daro, 1920'lerde keşfedildiğinden beri arkeologlar için bir cazibe merkezi olmuştur. 1980 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alınan bu antik kent, bize insanlık tarihinin ne kadar derin ve çeşitli olduğunu hatırlatır.

Mohenjo-Daro, modern şehir planlaması, mühendislik ve halk sağlığı konularında binlerce yıl öncesinden gelen ilham verici bir örnektir. İndus yazısının çözülmesi, bu kayıp medeniyetin sırlarını daha da aydınlatacak ve insanlık tarihindeki yerini daha net anlamamızı sağlayacaktır.

Mohenjo-Daro, sadece bir antik kent değil, aynı zamanda bilinmeyenin büyüleyiciliğini ve insanlığın geçmişteki dehasını simgeleyen bir anıttır.