Sivas Kongresi’ni erteletme hamleleri

Mustafa Kemal ile beraber hareket eden valilerden olan Sivas Valisi Reşit Bey, Fransızların kendine yaptığı bir ziyaret sonrasında Sivas'a gelecek Mustafa Kemal ve arkadaşlarının burada öldürüleceği yönünde uzun bir telgraf çekerek, kongrenin yapılmamasını, yapılacaksa Erzurum veya Erzincan'ın seçilmesini tavsiye edecektir. Tarihler 20 Ağustos 1919'u göstermektedir.

Paşa, okuduklarından sonra şu yorumu yapar:

"Azizim Mazhar Müfit, bunlar hakikaten gülünç şeyler" diyerek devam etti:

"Fransızlar, Sivas'ı işgal edeceklermiş. Kongrenin toplanmasına müsaade etmeyeceklermiş. Sonra bu fikirlerini değiştirmişler, düvel-i itilafiye aleyhinde tezahüratta bulunulmamak şartiyle kongrenin toplanmasına müsait bir hal almışlar. Beni tevkif ettireceklermiş. Şuymuş, buymuş...

Fakat Vali Paşa'nın kanaatine ve Dahiliye Nazırı'ndan Fransız binbaşısının beyanatına uygun olarak aldığı şifre telgrafının münderecatından edindiği fikre nazaran kongreye müsaade etmeleri bir tuzakmış.

Bu vesile ile hepimizi bir arada yakalayıp, Millî Mücadele ruhunu da boğacaklarmış! Kongreyi Sivas'ta değil, Erzincan'da toplamalı imişiz. Ne Sivas'ı işgal edebilirler, ne de kongreye mani olabilirler" diyerek ilave etti:

"Ancak her ne olursa olsun, bizim bir an önce Sivas'a gitmemiz iktiza ediyor. Hareketimizi mümkün olduğu kadar tacil etmeliyiz. Göreceksiniz biz Sivas'a gitmeden önce Fransız binbaşısı Brüno (jandarma müfettişi ve Fransız yüzbaşısı) Efendi ve arkadaşları Sivas'ı terk edeceklerdir." 

Bu telgraf trafiğinden sonra Heyet-i Temsiliye azaları olarak Erzurum'da o anda bulunan, Paşa, Rauf, Hoca Raif Efendi ile toplantı yapılmış ve;

"Heyet-i Temsiliye namına ve Heyet-i Temsiliye imzası ile Sivas Valisi Reşit Paşa'ya, sabık mebus Rasim Bey'e ve yine ayrıca Mustafa Kemal Paşa tarafından Sivas Kadısı Hasbi Efendi'ye ve Üçüncü Kolordu Kumandanı Salahattin Bey'e birer telgraf çekilmesine karar verildi ve bunların hazırlanan müsveddeleri okunarak kabul edildi." 

Mustafa Kemal Paşa imzası ile Üçüncü Kolordu Erkan-ı Har-biye Riyaseti vasıtasıyla Sivas Kadısı Hasbi Efendi'ye, 21 Ağustos 1919'da çekilen telgrafın sûreti de şudur:

"Vali Paşa ile telgraf başında Sivas Kongresi hakkında vaki görüşme malumu alileridir. Vali Paşa'nın açık olarak telgrafla böyle bir görüşme yapmalarını, Mebus Rasim Bey'e de kongrenin Sivas'ta olmamaları hakkında telgraf çektirmelerini uygun görmemekteyiz.

İstanbul'daki yabancıların milletin bu gibi gösterilerini pek tabii ve meşru bulduğu haber alındığı gibi, Erzurum Kongresi'nin İngiliz ve Amerikalılara pek iyi bir tesir yaptığı ve hatta Amerika heyetinden iki mesul delegenin Sivas'a gönderilmek üzere bulunduğu da ayrıca kayda değerdir.

Sivas halkının beyhude yere endişeye düşürülmesine sebebiyet vermek esef verici bir hata olur. Milleti sapkınlık içinde bırakmamak lazımdır.

Bu sebeple zat-ı fazılanelerince Sivaslıların uyarılıp aydınlatılarak Sivas Kongresi'nin millet ve vatan hakkında hayırlı tesirin izah ve bu sûretle halkın beyhude yere vehme kapılmamalarının temin buyurulmasını hassasiyetten rica eyler, hürmet arz ederim." 

Din adamları ile beraber Heyet-i Temsiliye'yi vücuda getiren ve yükselen Kuvva hareketinde onları muhatap kabul ederek, hürmet arz eden Atatürk mü dinsiz?

Üstelik bu süreçte Heyet-i Temsiliye azası Hoca Raif Efendi de, Sivas'taki eski mebus Rasim Bey'e destek telgrafı yollamıştır.

Yani Kuvva hareketinde asker ve din adamlarının bir ve beraber hareketinin eşsiz örnekleri vardır. Telgrafın metni şudur:

"Rasim Bey, sabık Sivas Mebusu, Sivas...

Telgrafnamenizi aldım. İnşaallah kariben bizzat mülakatınızla teşerrüf edeceğim. Mevzuu bahsettiğiniz mesele ehemmiyeti nispetinde ariz ve amik düşünülmüştür.

Mülk-ü milletin herhangi bir sûretle mucib-i mazarratı olacak harekattan bittabi imtina edilir.

Ancak, varid-i hatırınız olan hususat gayri vakidir. Bu bapta Vali Paşa Hazretleri'ne de cevaben maruzatta bulunulmuştur. Her hususta müsterih bulunmanızı rica eder ve gözlerinizden öperim. Raif." 

Bu zor şartların aşılmasından sonra Erzurum'dan ayrılmadan, "Sivas Kongresi'ne şark vilayetleri delegesi olarak kimlerin iştirak edeceği takarrür etti:

Mustafa Kemal Paşa, Hüseyin Rauf Bey, Hoca Raif Efendi, Erzincan'da bulunan Şeyh Fevzi Efendi ve Sivas'ta bulunan Bekir Sami Bey." 

Erzurum'da kalınan sürede Mustafa Kemal'in cebindeki son 800 lirasını o esnada malî işlerini gören Müfit Kansu'ya verdiğini, paranın bittiğini ve emekli binbaşı Süleyman Bey'in verdiği 900 lira ile delegelerin ve Mustafa Kemal kadrosunun güçbela yola çıkabildiğini hatırlatalım.

"Sivas'ta Mustafa Kemal Paşa'yı ilk karşılayanlar arasında Müftü Abdurrauf Efendi bulunmaktadır. Müftü'nün bu konudaki faaliyetlerinden Vali Reşit Paşa hatıratında şöyle söz eder:

"(Sivas Kongresi'nin hazırlıklarıyla) Kolordu Komutanı Miralay İbrahim Tali Bey, sabık mebus Rasim Bey, Müftü Abdurrauf ve Emir Paşa gibi zevat meşgul oluyorlardı.

Kongrenin hazırlık çalışmalarında görev alan bir kısım zevat bunlar. Müftü Erzurum yolcularını parlak bir karşılama merasimi yapmak vazifesini almıştı. Cübbesinin etkelerini toplayarak, ev ev, dükkan dükkan dolaşıyordu." 

"Sivas'a beş kilometre bir mesafede çadırlar kurulmuş ve hemen hemen bütün Sivas ahalisi Mustafa Kemal Paşa'yı karşılamaya çıkmıştı.

Şeyh Fevzi Efendi Hazretleri, 'Fakiriniz çok mesudum. Bu kalabalık bir nişane-i sürurdur. Halk tezahüratla Paşamızı beklemektedir.

Bu kadar kalabalıkla, meydanı dolduran atlar, arabalar, çadırlar, bavul ve zurnalarla Mustafa Kemal Paşa Hazretleri tevkif değil, ancak istikbal olunabilir. Bunu fali hayır addettim. İnşaallahü Teâlâ bütün işlerimizde muvaffakıyet rehberimiz olacaktır' dedi.

'Hoş geldiniz, safa geldiniz.' Herkes birbiri ile müsabaka eder gibi Paşa'nın otomobiline koşuyor, elini öpüyor ve sıkıyordu.

Bu arada İstanbul'dan gelen bazı arkadaşlarla Bekir Sami (eski Hariciye Vekili merhum) Beyi de görüyorduk.

Paşa imkan nispetinde halkın gösterdiği coşkun tezahürata mukabele etmeye çalıştı." (Prof. Dr. Haydar Baş Hoş Geldin Atatürk eseri sh: 381)