Yap İşlet Devret (YİD)

Yap İşlet Devret (YİD) büyük finansman ve teknoloji transferi gerektiren bayındırlık altyapı işlerinin yerli veya yabancı özel sektör tarafından yapılması ve bu tesislerin işletilerek belirli bir süre sonra işler şekilde kamu idaresine devrini kapsayan sistemdir.
Yap İşlet Devret sistemi ile köprü, tünel, baraj, sulama, içme ve kullanım suyu, arıtma tesisi, haberleşme benzeri yapı ve tesisleri hayata geçirebilmektedir.
Şimdi bu sistemin avantajları ve dezavantajlarını inceleyelim:
Ülkeyi ileri teknoloji, bilgi ve tecrübe birikimi kazandırarak katkı sağlamayı amaçlayan Yap İşlet Devret modelinin en önemli avantajı finansman imkanıdır. Sağlanan bu finansman kaynağı ile borçlanmadan kurulan devlet borç yönetimi hususunda önemli bir avantaj elde etmektedir. Bunun yanı sıra, yabancı sermayenin ülkeye girişi de avantajları arasında sayabiliriz. Dezavantajlarından başta gelen sıkıntı devir işlemleri sırasında olmaktadır. Firma kâr amaçlı süreyi uzatmak adına her türlü yola başvuruyor. Ayrıca işletme süresince firmaya hazine tarafından ödenen adaletsiz katkı payları da sorun yaratmaktadır. Örnekte bu devasa sorunu rakamlarla göreceksiniz.
YİD ayrıca faaliyet riski, pazar ve gelir riski, yasal risk gibi sorunları da beraberinde getirir. Örneğin; finansal başarısızlık ve imtiyaz verilen şirketin borçlarını ödeyememe durumu o şirket açısından bir risk doğururken, imtiyaz verilen şirketin taahhütlerini yerine getirememesi, ev sahibi ülke ve projeye borç veren kuruluşlar açısından bir risk oluşturur. Yine aynı şekilde mülkiyetin sınırlı olması projeyi gerçekleştirecek şirket açısından bir risk unsuru olurken, inşaatın zamanında tamamlanmaması ve kalitesi ev sahibi ülke ve proje sahibi hükümet kuruluşu açısından bir risk unsuru olabilir.
Ülkemizde 1980'li yıllardan beri uygulamada olan Yap İşlet Devret ile devlet bütçesinin yetersiz kaldığı veya hızlı bir şekilde gerçekleştiremediği hizmetler özel sektör yardımı ile gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. 02/08/1985 tarihli Ankara Büyükşehir Belediyesi Encümen kararına dayalı olarak Belediye ile Anıtsal Yapılar Sanayi Ticaret ve Turizm şirketi arasında Atakule'nin yapımı ve işletmesine ilişkin YİD sözleşmesi imzalanmıştır.
YİD hakkında teknik sorunların ve karmaşıkların giderilmesi için Kamu Özel Sektör İşbirliği (KÖİ) kurumu vardır.
Ülkemizden bir örnek proje ile inceleyelim Yap İşlet Devret sistemini: Avrasya Tüneli, Yap İşlet Devret sistemiyle yapıldı. Yapan şirket yaptığı inşaata karşılık tüneli kullanan araçlardan 24 yıl 5 ay boyunca geçiş ücreti alacak. Devlet ise firmaya günde 68.500 araç geçiş garantisi veriyor. Eğer bu kadar araç geçmezse aradaki geçiş parası farkı firmaya hazine tarafından ödenecektir. Günde 68.500 araç geçiş garantisi yılda 25 milyon araç demektir. Bunu 4 dolarla çarparsak 100 milyon dolar araç geçişi olsa da olmasa da hazine tarafından garantili ödenecek tutardır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; geçiş ücretlerinin Dolar kur bazında ödeniyor olmasıdır. 2017 yılındaki verilere göre; 2017'de tünelden geçen araç sayısı 10 milyondur. Yani hazine 2017 için firmaya 60 milyon dolar ödeme yapmıştır. Bu projedeki rakamlar gibi benzeri birçok proje vardır ülkemizde. Bu rakamları canlandırmanızı sağlayacak rakamlar da paylaşalım sizlerle:
Ülkemizde 60 milyon dolar ile yapılanlar ve yapılabileceklere bakalım. Ülkemizde geçimini sağlayacak işsiz sayısı ve 1.604 tl asgari ücret ile geçimini sağlayan vatandaşlara sorumlulukları vardır bu projelerin.
Kamu Özel Sektör İşbirliği Kurumu kurmuşlar sorunları çözmek için. Boş! Her konuda olduğu gibi akıntıya karşı kürek çekiyorlar. Her proje Milli Ekonomi Modeli'nden alıntı yapılmak istenmiş ancak onu bile tam yapamamışlar. Sorunlar her Yap İşlet Devret sisteminde büyük olsa da çözümü gayet basit. Alıntı yapmaya çalışılan ve uygulanmasında sorun olan projeleri, bırakın gerçek sahibi Prof. Dr. Haydar Baş ve kadrosu uygulasın. Çözüm Milli Ekonomi Modeli'ndedir.