Ahmet Yesevi'de ağlayarak ve tevbe ederek arınma

Ahmet Yesevi, şiirlerinde çokça ağlamaktan bahseder. Ağlamak, pişman olmanın, utanmanın, acımanın, duygulanmanın, hüzünlenmenin, yanlışların, eksiklerin farkına varmak demektir. Ağlamak, kalp yumuşaklığının, merhametin, inceliğin, duygusal derinliğin yani insan olmanın alametidir. Ağlamayan adam, kalbi taş gibi katı adamdır, duygusuzdur, ruhsuzdur. Böyle adamlar, kolayca zulüm ve kötülük yapabilir. Yaptığı kötülüklerden pişman olup ağlayan adam tevbe ediyor ve bir daha aynı kötülükleri, günahları, yanlışlıkları yapmamaya söz veriyor demektir. Bu da bir tür arınmadır. Bugün modernizmin, materyalizmin en büyük hastalıklarından birisi, insanları insanî varoluşlarının bir gereği olan duygusallıktan uzaklaştırarak onarı katılaştırmasıdır, kesif, maddi bir yapıya indirgemesidir. Bireycilik, menfaatçilik, salt maddi değere taparlık, dünyevi ve maddi değerden öte manevi hiçbir değere önem vermemek, hayatı salt madde toplamak ve madde yaşamakla sınırlandıran materyalist hayat algısı, insanı insani özünden uzaklaştırmıştır. Onu duygusuz, kalpsiz, vicdansız, merhametsiz et, kan ve kemik yığınına döndürmüştür. Halbuki insanın kalıbı kalbi, bedeni ruhu için vardır. İnsan, hayatı boyunca imtihana tâbi tutulmaktadır. Nefis ve şeytan gibi çeldiricilerin kıskacı altında zaman zaman yanlış yapabilmekte, günah, haksızlık ve zulüm işleyebilmektedir. Bu durumda kalbin, vicdanın ve duygunun devreye girerek ortaya çıkan yanlışlıkları telafi edebilmesi için en uygun zemin pişmanlık ve tevbedir. Ağlamak bu halin bir yansımasıdır. Eksikliklerle, yanlışlıklarla, günahlarla boğuşa boğuşa tekamül seyri yaşayan insanın bu süreçteki arınma yöntemi, pişmanlık, tevbe ve ağlamadır. Ahmet Yesevî ağlayarak arınma motifine bir hikmetinde şöyle yer veriyor: "Kul Hâce Ahmed, kırka girdin kır nefsini; Burada ağlayıp ahirette temizle kendini; İman postu şeriattır, tarikat bil esasını; Tarikate giren Hak'tan nasip aldı dostlar." Ahmet Yesevî hiç gururlanmadan, kibirlenmeden, tam bir tevazu içinde kendisini "kul Hâce Ahmed" olarak nitelendiriyor. Burada ağlayıp ahirette temizlenmek motifi önemlidir. Kişi ahirette ceza alıp cehenneme girmek istemiyorsa bu dünyada yaptığı günahlardan, kötülüklerden temizlenmeli, arınmalı, tevbe etmelidir. Tevbe etmek, Müslümanın bilerek ya da bilmeyerek işlediği günahlardan pişman olup Allah'tan affedilmesini istemektir. Bazı dualar okuyarak tevbe yapıldığı gibi sessizce içten de hal diliyle tevbeler yapılır. Tevbe etmek, pişman olmak, vazgeçmek, aynı günahları, kötülükleri tekrar işlememeye söz vermek demektir. Dolayısıyla tevbe, kişinin özeleştiri yapmasıdır. En iyi arınma yollarından biri, kişinin başkasını zorlamasıyla, cezayla ya da başka yolla değil; özeleştiri yaparak kendi kendisini eğitmesi, kendi kendine arınmasıdır. Ahmet Yesevî bu konu üzerinde de çokça durur. Bir hikmetinde şöyle der: "Günahına tevbe kılıp ağlayıp yürü sen; Giderim deyip yol başına varıp dur sen; Gidenleri görerek hem ibret al sen; İbret alsan, yattığın yer olur gülzâr (gül bahçesi)." Sonu kötü olan insanları görüp onlardan ibret almak, tevbe etmenin sebeplerinden biridir. Hayatı boyunca kötülük yapmış, günah işlemiş insanların sonunda perişan olmaları, cezaya çarptırılmaları, cehenneme gitmeleri diğer insanlar için büyük bir ibret sebebidir. Bunu gören insanlar tevbe ederek onlar gibi olmamak isterler. Dolayısıyla tevbe etmek İslam'da arınmanın temel yöntemlerinden biridir.