DERİN ANALİZ: Ortadoğu NATO'su da neyin nesi?

RECEP BAHAR / DETAY HABER

Ürdün Kralı 2. Abdullah, 24 Haziran'da ABD yayın organı CNBC'ye yaptığı açıklamada, Ortadoğu'da NATO benzeri bir askeri ittifak kurulduğu takdirde, bunu destekleyeceğini dile getirmişti. Kral Abdullah, "Ortadoğu NATO'sunu destekleyecek ilk insanlardan biri ben olurum. Hepimiz bir araya gelip 'Birbirimize nasıl yardımcı olabiliriz?' diyoruz. Ki bence bu, bu bölge için çok sıra dışı" şeklinde konuştu. Ürdün'ün onlarca yıldır NATO ile aktif olarak iş birliği yaptığını kaydeden Kral Abdullah, kendilerini ittifakın bir ortağı olarak gördüklerini belirtmişti.


İlk ortaya atan ülke İsrail

Ürdün Kralı'ndan önce İsrail Savunma Bakanı Benny Gantz, İsrail'in ABD öncülüğünde kurulan "Ortadoğu Hava Savunma İttifakı" adlı bir oluşuma katıldığını açıklamıştı. Gantz, bu oluşumda başka hangi ülkelerin olduğuna dair bilgi vermemişti. Ancak Reuters ve Associated Press dâhil uluslararası medya organları, İsrail'in duyurduğu bu oluşumu ya da ismini teyit edemedi. Geçen hafta başında Wall Street Journal gazetesi; İsrail, Suudi Arabistan, Katar, Ürdün, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn'den askeri yetkililerin savunma alanında işbirliğini ele almak üzere Mısır'da gizli görüşmeler gerçekleştirdiğini bildirdi.

İki önemli ziyaret

Kral Abdullah, bu açıklamayı yapmadan bir gün önce Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Devlet Başkanı Muhammed bin Zayid Al Nahyan ile BAE'nin başkenti Abu Dabi'de görüştü. Bu ziyaretten hemen önce de Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman, 2017 yılından sonra ilk kez Ürdün'ün başkenti Amman'a gelmiş, Kral Abdullah ile odağında bölgesel güvenliğin yer aldığı bir görüşme gerçekleştirmişti. Dolayısıyla Kral Abdullah'ın NATO tarzı ittifak çıkışını sadece Ürdün'ün bir fikri olarak görmemek lazım. Bunun arka planında BAE, Suudi Arabistan, Umman, Bahreyn, Kuveyt hatta Mısır da yer alıyor. Zaten ittifaktan bahsedebilmek için beşten fazla ülkenin içinde yer alması gerekiyor. Dahası İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog, 29 Haziran'da Amman'da Kral Abdullah ile bir araya geldi. İsrail Cumhurbaşkanlığından yapılan yazılı açıklamada Kral Abdullah'ın daveti üzerine düzenlendiği belirtilen görüşmenin 'sıcak geçtiği' ve ikilinin 'bölgesel düzeyde derin stratejik konuları tartıştıkları' belirtildi.

Biden'ın ziyareti öncesi yoğun trafik

Bütün zikredilen görüşme trafiğinin ABD Başkanı Biden'in Temmuz ayı ortasında planlanan Orta Doğu turu öncesine denk gelmesi dikkat çekiyor. Cumhuriyetçi veya Demokrat tüm ABD başkanları Orta Doğu ziyaretlerinde İsrail ve Suudi Arabistan'a kesinlikle uğrar ve Körfez İş Birliği Konseyi (KİK) toplantılarına katılır. Biden'ın da bu minvalde İsrail'den başlayıp Suudi Arabistan'a geleceği bir tur planladığı biliniyor.

Peki, Ortadoğu NATO'su kime karşı?

Geçen hafta Madrid'deki NATO Zirvesi sonrası açıklanan NATO'nun yeni Stratejik Konsept Belgesi'nde Rusya 'en önemli ve doğrudan tehdit', Çin ise ilk kez 'tehdit unsuru' olarak sınıflandırılmıştı. Peki Ortadoğu NATO'su kime karşı kurulacak? Cevap aslında basit... İran ve Lübnan'daki Hizbullah Partisi. Arap ülkeleri ittifaka İsrail'in dahil edilmesine sıcak bakıyor zira muhtemel bir İran kaynaklı hava saldırısına karşı İsrail'in gelişmiş hava savunma sistemlerinden faydalanmak istiyorlar! İsrail, aralarında Fas, BAE, Sudan, Umman, Bahreyn, Fas, Mısır gibi ülkelerin yer aldığı çok sayıdaki Arap ülkesiyle safları sıklaştırdı. İsrail ile temas kurmayan Arap ülkeleri arasında Suudi Arabistan, Libya, Lübnan, Suriye ve Irak kaldı.

Arkadaki ülke ABD

Ortadoğu'da, özellikle de petrol üreticisi Körfez ülkeleri açısından baş güvenlik garantörü konumundaki ABD, böyle bir savunma işbirliğine gidilmesi için uzun yıllardır çabalıyor. Örneğin 1950'li yıllarda bölgedeki olası Sovyet yayılmasına karşı Bağdat Paktı adıyla kurulan ve daha sonra Merkezi Antlaşma Teşkilatı (CENTO) ismini alan oluşum vardı. Bu teşkilata Türkiye de üyeydi. Ancak hiçbir zaman çok etkili olmadı ve 1979'da dağıldı. En son olarak Trump yönetimi Ortadoğu Stratejik İttifakı(MESA) fikrini ortaya atmıştı. Obama yönetimi döneminde de benzer bir ittifakın farklı versiyonları gündeme gelmişti. ABD Başkanı Joe Biden'ın da Suudi Arabistan ve İsrail'e yapacağı ziyaretlerde bu konuyu ele alması bekleniyor. Geçmişteki Arap NATO'su planlarının hiçbiri başarıya ulaşmadı. Aslında başarıya ulaşmalarına engel olan şartların birçoğu hâlen de geçerli. Ülkelerin kullandığı silah sistemleri ve savaş uçakları farklılıklar gösteriyor. Mısır ya da Suudi Arabistan gibi daha büyük ve daha gelişmiş silahlara sahip ülkelerin muhtemel bir ittifaka tahakküm etmesinden korkuluyor. Ayrıca tüm Arap ülkeleri İran'ı en büyük düşmanı olarak görmüyor. Mısır dâhil bazı ülkelerin farklı siyasi öncelikleri var. Konu İsrail'le işbirliği olunca, İsrail-Filistin sorunu da hâlâ Arap ülkeleri için büyük bir engel olarak duruyor. Örneğin Suudi Arabistan bu yüzden İsrail'le yakın ilişki kurmayı reddetti.

Ürdün'den dikkat çeken açıklama

Bu arada Ürdün Dışişleri Bakanı Eymen es-Safedi, Lübnan gazetesi en-Nahar el-Arabi'de dün yayınlanan röportajında, Ürdün'e İsrail'in de parçası olacağı bir askeri savunma sistemi hakkında hiçbir şey teklif edilmediğini savunarak, "İsrail'in de parçası olduğu bir bölgesel savunma sistemi söz konusu değil" dedi.

Kursalar bile halk benimsemez

Ürdünlü askeri uzman Memun Ebu Nevvar, Arap askeri ittifakının başarısızlıkla sonuçlanacak bir öneri olduğunu savunarak, "Askeri ittifakın Ürdün'e faydası olmaz ve başarısız olur" dedi. Ebu Nevvar, "Bu düşmanın İran olacağını varsayarsak, bölgeyi Şii Araplar ve Sünni Araplar olarak bölebileceğini göz ardı etmememiz gerekir" değerlendirmesinde bulundu. Ebu Nevvar, muhtemel Arap askeri ittifakına dair şunları kaydetti: "Arap NATO'sunun stratejik hiçbir önemi yok. Çünkü Arap ülkeleri arasında ortak bir zemin yok. Askeri güçle birlikte büyük ihtilaflar gün yüzüne çıkabilir. Arap güvenliği, Arap Birliği'nin belirlediği ortak savunma anlaşmasıdır ancak o da etkin değil. Arap hükümetleri ve rejimleri bu yönde bir ittifakta mutabık kalsa ve Arap NATO'sunu kursalar bile bölge halkları tarafından benimsenmeyecektir. İsrail'in bu oluşuma üye ülkelerden birinde varlık göstermesi halk tarafından işgal olarak görülecektir. Arap NATO'su imkânsız bir şey, ayrıca çıkar ve vizyonlar da çakışacaktır." Ebu Nevvar, sonuç olarak Ürdün Kralı Abdullah'ın söz konusu askeri ittifak önerisiyle İran'a yönelik baskıları artırma mesajı verdiği yorumunu yaptı. Ürdünlü siyasi analist Amir es-Sebayile de "Orta Doğu NATO oluşumu, gerçekte mümkün olmayacak bir öneri. Irak'ın düşmesi ve diğer bölgesel gelişmeler üzerine daha önce de bu yönde girişimler oldu ancak karmaşık bir düşünce ve büyük anlaşmazlıklar olarak sonuç vermedi" ifadelerini kullandı.