Ege’nin parlak kapısı: Selanik ve Atatürk’ün izleri

Yunanistan'ın ikinci büyük kenti olan Selanik (Yunanca: Thessaloniki), sadece modern bir liman şehri değil, aynı zamanda Balkanlar ve Türk tarihi için derin anlamlar taşıyan, çok katmanlı bir kültür ve medeniyet merkezidir.

500 yıla yakın süre Osmanlı İmparatorluğu'nun en parlak ve en modern şehirlerinden biri olması, Selanik'i benzersiz bir konuma taşımıştır.

500 YILLIK OSMANLI YURDU

Selanik'in tarihi MÖ 315 yılına kadar uzanır. Ancak şehrin kimliğini oluşturan en önemli dönem, 1430 yılında Osmanlı Padişahı II. Murad tarafından fethedilmesiyle başlar. Yaklaşık beş asır boyunca bir Osmanlı şehri olarak kalan Selanik, imparatorluğun Avrupa'ya açılan kapısı ve en önemli ticaret, sanayi ve kültür merkezlerinden biri haline geldi.

Osmanlı döneminde Selanik, eşsiz bir çok kültürlü yapıya sahipti. Türkler, Rumlar ve özellikle İspanya'dan göç eden Sefarad Yahudileri, şehirde uyum içinde yaşadılar. 19. ve 20. yüzyılın başlarında, Selanik'in nüfusunun önemli bir kısmını Sefarad Yahudileri oluşturuyordu ve şehir bu nedenle "Minareler Şehri" olduğu kadar, bir dönem İbranice konuşulan bir merkez olarak da anılırdı. Bu kozmopolit yapı, şehri Balkanlar'daki en modern ve yenilikçi yerleşim yerlerinden biri yaptı.

TÜRK TARİHİ İÇİN ÖNEMİ

Selanik, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde modernleşme ve siyasi hareketlerin de beşiği oldu:

• Jöntürk Hareketi: 20. yüzyılın başlarında Osmanlı'da meşrutiyet fikrinin ve modern siyasi hareketlerin merkezi büyük ölçüde Selanik'ti. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin tohumları bu şehirde atılmış ve yayılmıştır.

• Balkan Savaşı ve Kayıp: Şehrin Türk egemenliğindeki rolü, 1912 yılındaki Balkan Savaşları sırasında Yunanistan'a geçmesiyle sona erdi. Bu, Türk ve Müslüman nüfus için büyük bir göç ve trajedinin başlangıcı oldu. Türk eserlerinin birçoğu ne yazık ki zamanla tahrip edildi veya farklı amaçlarla kullanıldı.



MUSTAFA KEMAL ATATÜRK'ÜN SELANİK'TEKİ YAŞANTISI

Selanik'in Türk tarihi için en önemli ve duygusal anlamı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün bu şehirde doğmuş olmasıdır.

• Doğum Yeri: Mustafa Kemal, 1881 yılında Selanik'in Kocakasım Mahallesi, Islahhane Caddesi'ndeki üç katlı pembe evde (bugünkü adıyla Atatürk Evi Müzesi) dünyaya geldi. Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım'dır. Ailesi, Anadolu'dan Makedonya'ya iskân edilmiş köklü Türk ailelerindendir.

• Çocukluk ve Öğrenim: Küçük Mustafa, ilköğrenimine annesinin isteğiyle Hafız Mehmet Efendi Mahalle Mektebi'nde başlasa da, kısa süre sonra babasının yönlendirmesiyle modern eğitim veren Şemsi Efendi Mektebi'ne geçti. Babasının vefatının ardından bir süre dayısının çiftliğinde kalsa da, Selanik'e dönerek öğrenimine devam etti.

• Askerî Rüştiye ve Kemal Adı: Mustafa Kemal'in hayatının dönüm noktası, kendi kararıyla girdiği Selanik Askerî Rüştiyesi oldu. Matematik dersindeki üstün başarısı ve zekâsı nedeniyle, matematik öğretmeni ona "olgunluk, yetkinlik" anlamına gelen "Kemal" adını verdi. Selanik'te başlayan bu askeri eğitim, onun Manastır ve sonrasında İstanbul'daki Harp Okulları yoluyla vatan ve millet sevgisiyle dolu bir lider olarak yetişmesini sağladı.

• Müze ve Miras: Atatürk'ün doğduğu ev, bugün Türkiye Cumhuriyeti'ne ait olan ve hemen yanında Türk Konsolosluğu'nun bulunduğu bir müzedir. Her yıl binlerce Türk ziyaretçi, genç liderin ilk adımlarını attığı bu tarihi mekânı ziyaret ederek köklerine bağlılık duygusunu pekiştirir.



SELANİK'TE GÖRÜLMESİ GEREKEN YERLER

Günümüz Selanik'i, hareketli bir öğrenci nüfusuna, modern bir yaşam tarzına ve canlı bir gece hayatına sahiptir. Şehir, geçmişinin zengin izlerini de gururla taşır:

• Atatürk Evi Müzesi: Şehrin "Yukarı Şehir" (Ano Poli) bölgesinde yer alan, her Türk vatandaşı için bir hac noktası niteliğindedir.

• Beyaz Kule (Lefkos Pyrgos): Şehrin simgesi olan bu heybetli kule, 15. yüzyılda Osmanlılar tarafından savunma amacıyla inşa edilmiştir. Kule, bir dönem "Kanlı Kule" olarak anılsa da, günümüzde popüler bir müzedir ve tepesinden panoramik Selanik manzarası izlenebilir.

• Galerius Kemeri (Kamara) ve Rotunda: Roma İmparatoru Galerius'un zaferini simgeleyen kemer ve ona bağlı, Bizans döneminde kiliseye, Osmanlı döneminde camiye çevrilmiş olan dairesel yapı (Rotunda), şehrin katmanlı tarihini gözler önüne serer.

• Aristoteles Meydanı: Şehrin kalbi, kordon boyuna açılan modern mimarisiyle ünlü ana meydanıdır.

• Ano Poli (Yukarı Şehir): Osmanlı döneminden kalma geleneksel evlerin, dar sokakların ve eski surların bulunduğu bu bölge, Selanik'in tarihi dokusunu koruyan tek yerdir.

Selanik, tarih, siyaset ve medeniyetin kesişim noktasında duran, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusunun izlerini taşıyan ve bu nedenle Türk milleti için değeri hiçbir zaman azalmayacak olan önemli bir Balkan mirasıdır.