Fas'ta AKP seçimi neden kaybetti?

 

YENİ MESAJ / DETAY HABER

 

Arap Baharı dalgasını, Kral 6. Muhammed'in otoritesini sarsmayacak şekilde mutlak monarşiden anayasal monarşiye geçerek atlatan Fas'ta 8 Eylül'de yapılan genel seçimlerde 10 yıllık Adalet ve Kalkınma Partisi (PDJ) iktidarı sona erdi. Bu sistem Kral'a, başarısızlıklar karşısında öfkeyi saraydan uzaklaştırıp faturayı hükümete kesme şansı veriyor! Oysa ülkede tüm dizginler Kral'ın elinde!

Müslüman Kardeşler'in Fas uzantısı PDJ, 2011'deki değişim dalgasında "temiz', güvenilir, ahlaklı ve denenmemiş' denilerek büyük bir teveccühle iktidara taşınmıştı.

PDJ, 2016'daki seçimi oylarını artırarak bir kez daha kazandı. Ama göreceli sükûnet ortamında iktidar testinin ikinci yarısı kötü gitti. Son 5 yılda halkı tatmin etmeyen icraatlarıyla PDJ neredeyse sıfırlandı. Geçen hafta yapılan seçimlerde sadece 12 milletvekili çıkarabildi. Oysa 2016'daki seçimlerde 125 milletvekili çıkarmış, ilk sırada yer almıştı. Bunda Kuzey Afrika'da Müslüman Kardeşler kuşağındaki gerilemenin yansımalarının etkili olduğu dile getiriliyor. 

 

Koalisyon PDJ'ye yaramadı

 

 

PDJ seçim öncesinde Kral'a yakınlığı ile tanınan milyarder iş insanı ve Tarım Bakanı Aziz Ahannuş'un liderliğindeki Ulusal Bağımsızlar Topluluğu'nu hedef almış, seçmene para dağıtıldığını öne sürmüş, seçim sistemindeki değişikliğin kendilerini hedef aldığını savunmuştu. PDJ'nin kurucu lideri ve eski Başbakan Abdulilah Benkiran kampanyaya epey ilgisiz kaldıktan sonra son anda topa girip, partisine karşı 'gizli bir şeyler hazırlandığını' öne sürmüştü. Benkiran 'derin devletin iktidarda görmek istediği adam' olarak resmettiği Ahannuş'a, "Paradan başka bir şey değilsin. Başbakanlık şaibeden uzak dürüst ve temiz bir siyasi lideri gerektiriyor" diye yüklenmişti. Nihayetinde Benkiran yenilgiden Başbakan Saadettin el Osmani'yi sorumlu tutup istifaya çağırdı. Osmani de yenilgiyi kabul edip PDJ Genel Sekreterliği'ni bıraktı ve partiyi 18 Eylül'de olağanüstü kongreye çağırdı.

 

Hezimetin nedenleri neler?

 

Bu hezimetin altında bir dizi neden yatıyor. PDJ son yıllarda iç bütünlüğünü kaybetti. İçerdeki ayrışma 2016'deki seçimin ardından Benkiran'ın ikinci dönem başbakanlığının önünün kesilmesiyle başladı. 2011'de parlamento ve hükümetin yetkilerini genişleten düzenlemeye göre Kral 6. Muhammed, hükümeti kurma görevini seçimin galibi partiye veriyor. Benkiran görevi aldıktan sonra meclis çoğunluğu için Ulusal Bağımsızlar Topluluğu'nun kapısını çaldı. Kral'a yakınlığını iyi kullanan Ahannuş kendi koşulunu dayattı, koalisyona Ulusal Bağımsızlar Topluluğu'yla hareket eden diğer 3 partinin de girmesini istedi. Benkiran buna direnince Kral 6. Muhammed, müdahale edip görevi PDJ'nin ikinci ismi Osmani'ye verdi. Osmani de Ahannuş'un koşullarında hükümeti kurdu. Bu, PDJ'nin otoritesini sakatlayan ve Ahannuş'u iktidara hazırlayan bir saray entrikası olarak algılandı.

 

İsrail'i tanıma ve kenevire izin partiyi vurdu

 

PDJ içindeki çelişkiler, Osmani'nin Kral ile aşırı uyumu, iktidar performansındaki düşüş ve sözlerin tutulmamasıyla büyüdü. Asıl sarsıntı 10 Aralık 2020'de İsrail'le ilişkileri normalleştirme kararı üzerine yaşandı. Cezayir karşısında Batı Sahra'da Fas'ın hakimiyetini tanıyan Amerikan rüşvetine karşılık hükümet, İsrail'le ilişkileri normalleştirdi. PDJ içindeki itirazlara rağmen Başbakan Osmani, bu konuda Kral'ın iradesine direnmedi. İsrail'le ilişkiler, 1993'te Oslo Antlaşması'na paralel tesis edilmiş, 2002'de ikinci intifada sırasında kesilmişti. PDJ, İsrail ile normalleşmeyi kırmızı çizgi olarak görüyordu. Bu çark nedeniyle diğer ülkelerdeki Müslüman Kardeşler'den sert eleştiriler aldı. PDJ'nin kimlik krizi yaşadığı, liderlik gösteremediği ve pragmatizme saplandığı yönünde eleştiriler yükseldi. Hint keneviri de partinin başını yaktı. Hükümet tıbbi ve endüstriyel amaçlarla kenevir kullanılmasına izin veren yasa tasarısını durdurmadı.

 

 

Ve gerçek faktörler

 

Asıl faktörleri görmek için orta ve alt sınıflarda görülen çöküşe bakmak gerekiyor. Ekonomide yapısal sorunların derinleştiği, işsizliğin arttığı, gelir dağılımının bozulduğu, sağlık sisteminin yetersiz hale geldiği, eğitimde kalitenin düştüğü ve okulu bırakan çocuk sayısının 1 milyonu aştığı belirtiliyor. Bu tespitler bir Saray Komitesinin yayımladığı raporda da yer alıyor. Petrol ürünlerinin yanı sıra üretimde kullanılan bazı hammaddelere uygulanan sübvansiyonların kaldırılması, kalıcı istihdam yerine sözleşmeli personel alınması, tazminat ve emeklilik sistemindeki kısıtlamalar eleştirilerin başında geliyor. PDJ'nin dindar muhalifleri de partiyi emperyalist güçler ve Batılılaşmış azınlığın çıkarlarına hizmet eden bütün kanunları geçirmekle suçluyor. Ekonomik zorluklar ve susuzluğa bağlı olarak 2016, 2017 ve 2019'da gösteriler patlak verdi, yüzlerce insan tutuklanıp yargılandı. Bütün bunlar sandığa bir ceza olarak yansıdı. PDJ'nin son 10 yılda seçmen listelerine giren genç kuşağa seslenmekte zorlandığı da aktarılıyor. PDJ'nin sicili kadar medyayı çok etkili kullanan Ahannuş'un koalisyon ortağı PDJ'ye üçüncü dönem iktidar yolunu kapatma konusundaki kararlı kampanyası da etkili oldu. 2007'den beri Tarım Bakanı olan Ahannuş, Forbes dergisine göre 2 milyar dolarlık servetiyle Kral'dan sonra Fas'ın en zengin ikinci insanı.