İmam Rıza’nın veliahtlıktan sonraki faaliyetleri

Veliahtlık ile Memun, İmam Rıza'yı yönetimin meşruiyeti için bir araç olarak kullanmak istemişti.

Aynı zamanda İmam'ın yakınlarını bir kısım bölgelere vali olarak atamak suretiyle, İmam'ın adını kullanarak isyanları durdurmayı hedeflemişti.

Çünkü mevcut vali İmam Rıza'nın bağlılarından biri olduğu takdirde isyan dururdu (daha önce halkın İmam'a büyük bir teveccüh ve sevgisinin olduğunu ifade etmiştik).

Ancak, İmam Rıza, Memun'un bu taktiğini sakin bir şekilde boşa çıkardı. İlk olarak, koştuğu şartları gerekçe olarak gösterdi. Bu hususla ilgili olarak İmam'ın şöyle dediği rivayet edilir:

"Memun bana dedi ki: 'Ey Ebu'l-Hasan! Güvendiğin adamlarından birini bize karşı ifsat çıkaran şu bölgelere vali olarak tayin et.'

Ben, ona dedim ki: 'Bana verdiğin sözü tut, ben de sana verdiğim sözü tutayım. Ben bu görevi hiçbir emir vermemek, hiçbir yasak koymamak, hiç kimseyi azletmemek, hiç kimseyi vali tayin etmemek ve Allah senden önce benim canımı alıncaya kadar hiç kimseyi esir almamak şartıyla kabul ettim.

Allah'a yemin ederim ki, hiçbir şekilde halifeliği içimden geçirmedim. Ben Medine'de bineğimin sırtında şehrin yollarında dolaşırdım. Medineliler ve yabancılar benden ihtiyaçlarını karşılamamı isterlerdi. Ben de onların ihtiyaçlarını karşılardım.

Onlar, benim amcalarım gibiydiler. Benim yazdığım mektuplar her tarafta itibar görür, yazdıklarım uygulanırdı. Rabbimin bana bahşettiği nimete ek bir nimeti bana vermiş değilsin.' Bunun üzerine Memun, 'Sana verdiğim sözü tutacağım' dedi." 

Bundan sonra Memun bu meseleyi bir daha açmadı. Ayaklanmaları durdurmak ve isyanları sona erdirmek için genel durumu düzeltmeye çalışmaktan başka çaresi yoktu.

İmam Rıza kadılar, ordu komutanları, Beytü'l-mal görevlileri gibi makamlara yapılacak atamalara, tayinlere hiçbir şekilde karışmadı. Sadece yargıya ait kavramların düzeltilmesi için çaba sarf etti.

İMAM'IN YARGIYI ISLAHI

Memun her pazartesi ve perşembe günü "Divanü'l-Mezâlim"de (haksızlıkları giderme divanı) otururdu. İmam Rıza da onun sağında otururdu. Yine böyle bir günde Kûfeli bir sofinin hırsızlık yaptığına dair bir dava önüne geldi.

Memun sofinin getirilmesini emretti. Sofi iyi bir adam intibaını uyandırıyordu.

Memun dedi ki: "Bu güzel ve iyi görünümle bu çirkin fiil birbiriyle bağdaşmıyor." Adam dedi ki: "Bu fiili isteyerek işlemedim, mecbur kaldım. Humustan ve ganimetlerden hakkım olan payım verilmedi. Sen benim hakkımı aldın. Ben yoksul ve yolcu bir adamım. Ayrıca, Kur'an ilimlerine sahibim."

Memun dedi ki: "Söylediğin bu masallardan dolayı bir hırsıza uygulanması gereken Allah'ın hadlerini tatil edecek değilim."

Adam şöyle dedi: "Önce kendinle işe başla, önce nefsini temizle sonra başkasını temizle. Allah'ın hadlerini önce kendine uygula, sonra başkasına."

Memun İmam'a döndü ve "Ne dersin?" dedi. İmam dedi ki: "O diyor ki sen çaldın ben de çaldım." Memun öfkelenerek, "Allah'a yemin ederim ki, elini keseceğim" dedi.

Adam dedi ki: "Benim kölem olduğun halde elimi mi kesecek-sin? Annen ganimet malıyla alınmış bir cariye değil miydi? Dolayısıyla sen doğuda ve batıdaki bütün Müslümanların kölesisin.

Onlar seni azat etmedikçe özgür olamazsın. Ben de onlardan biriyim. Ve seni azat etmiyorum. Ayrıca, pislik pislikle temizlenmez. Pisliği ancak temiz bir şey temizler. Kendisi hakkında had uygulanması gereken bir kimse bu haddi kendisine tatbik etmediği sürece bir başkasına had uygulayamaz."

Memun İmam'a döndü, "Ne dersin?" dedi. İmam şöyle buyurdu: "Yüce Allah, Peygamberine hitaben, 'De ki; kesin delil ancak Allah'ındır'   buyurmuştur.

Allah'ın kanıtı öyle bir şeydir ki, cahile ulaşır ve cahil onu cehaletiyle bilir. Tıpkı âlim insanın onu ilmiyle bilmesi gibi... Dünya ve ahiret delil üzere kâimdirler. Adam kesin kanıtını ortaya koydu."

Memun adamın serbest bırakılmasını emretti. 

İmam Rıza bu tip davalara, mazlumlara ve yoksullara yardım etmek için katılırdı. Kararların İslamî kurallara uygun olarak verilmesini sağlardı. Yine böyle bir mecliste Memun'un huzuruna bir adam getirildi. Memun onun boynunu vurmak istedi.

İmam'a, "Ne dersin?" diye sordu. İmam dedi ki: "Güzellikle affedersen Allah senin faziletini arttırır, diyorum." Memun, İmam'ın dediğini yaptı ve adamı affetti. 

Bir gün Memun'un huzuruna Hâşimî bir kadınla zina yapan bir Hıristiyan çıkarıldı. Adam Memun'u görünce Müslüman oldu. Bu durum karşısında Memun ne yapacağını bilemedi.

Fıkıhçılara sordu, "Bir insanın Müslüman olması bundan önce işlediği suçları ortadan kaldırır" dediler. Memun bu kez de İmam Rıza'ya sordu. İmam şu cevabı verdi: "Onu öldür. Çünkü o, cezayı görünce Müslüman oldu. Yüce Allah, 'O çetin azabı gördükleri zaman, 'Allah'a inandık' derler'   buyurmuştur." (Prof. Dr. Haydar Baş İmam Ali Rıza eserinden)