Molla Zübeyde’nin soyu-II

(dünden devam...)

"Zübeyde Hanım'ın sülalesinde hem nakibüleşraf (Feyzullah Efendi) hem de nakibüleşraf kaymakamları (Ali Ağa oğlu Mehmet Ağa) olduğu belgelerle sabittir. (Öz, 2017, s.298, Öz, 2014, s. 51). Hatta Zübeyde Hanım'ın sülalesi uzun yıllar boyunca Selanik'te nakibüleşraf kaymakamlığı yaptıkları için sülalenin adı hem nüfus defterlerinde hem de temettuat defterlerinde "nakibzadeler" olarak geçmektedir.

Bu noktada hatırı sayılır miktarda belge Mehmet Ali Öz'ün mezkur iki eserinde mevcut olmakla beraber, sadece bir adet belge örneği paylaşalım: 28 Nisan 1835 tarihli Nüfus Defterinde Zübeyde Hanım'ın dedelerinden Abdullah Hami Bey'den, Selanik Balat mahallesi 1 no'lu hanede mukim "Nakibzade Seyyid Abdullah Hami…" şeklinde bahsetmektedir. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri ( NFS.d) defter no 4962, s. 43, hicri 2912-1250, miladi: 28 Nisan 1835 Belge no: 1).

Burada geçen Nakibzade Seyyid Hacı Abdullah Hami, Mustafa Kemal Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım'ın babası Feyzullah Ağa'nın dedesidir. (Öz, 2014, s.45). Yine 21 Şubat 1841 tarihli bir başka nüfus defterinde de, Zübeyde Hanım'ın dedelerinden, Selanik Hayreddincik mahallesinde mukim, Ahmet oğlu Sofuzade Mehmet Sadık Efendi ve çocukları Seyyid Hasan ve Seyyid Hüseyin isimleri zikredilmektedir. (BOA, NFS.d, defter no 4970, sayfa: 66, 21 Şubat 1841 (Belge no: 2).

Ayrıca yine Osmanlı'da vergilerin miktarını belirlemek amacıyla kişinin malî durumunu tespit eden Maliye Nezareti bünyesindeki Temettuat Defterleri kayıtlarında da Sofuzade Mehmet Efendi'nin kayıtlarını görmekteyiz. Sofuzade Mehmet Efendi aynı zamanda Selanik Hayreddincik Mahallesi imamıdır. Ayrıca bu belgede Sofuzade Mehmet Bey'den bahsederken "müderrisin-i kiramdan" ifadesinin kullanılması da dikkat çekicidir. (BOA, Maliye Nezareti Temettuat Defterleri (ML.VRD.TMT.d) defter no: 11487, s.34 (Belge no: 3).) Bu belgeler ışığında ailenin "nakibzade" ve "sofuzade" lakaplarının nüfus ve temettuat defterlerinde yazılı olduğunu görmüş oluyoruz. 

Selanik'in en köklü ve özel ailesine mensup olan Zübeyde Hanımın sülalesinin unvanı olan "nakibzadeler" Osmanlı'nın meşhur şeyhülislamlarından ve nakibüleşraflarından Seyyid Feyzullah Efendi'den gelmektedir. Bu konuda uzun bilgiler veren Mehmet Ali Öz şunları aktarmaktadır: "Osmanlı döneminde idam edilen üç şeyhülislamdan birisi olan olan Rumeli Kazaskeri Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin (1648-1703) çocuklarından üç oğlunun ilmiye sınıfından olduğu biliniyor. Rumeli Kazaskeri (Kazasker ilmiye mesleğinin en yüksek mertebelerinden biridir. Lügat manası asker kadısı, ordu kadısıdır. Divan'da vezirlerden hemen sonra yer alır. (Bkz. Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü cilt 2, İstanbul 1993, s.229-235)." (devam edecek…)