TBMM’nin açılışındaki İslam alimleri -1-

Cuma günü açılan ilk Millet Meclisi'nin o günü Yunus Nadi'nin hatıralarında şöyle yer alır:

"İstiap (içine sığdırma) kabiliyeti, nihayet bin, bin beş yüz kişilik olan Hacı Bayram Camii'nde ileri gelenlerden mevki almaya acele edenler çok olmuştu.

Öyle ki, Mustafa Kemal ve arkadaşlarına yer bulmak için bilahare hayli müşkülat çekilmiş hayli uğraşılmak mecburiyeti hasıl olmuştu. Meclis'in kapısında bir tarafta kurbanlar kesilirken, diğer taraftan gür sesli hocanın Türkçe duası bütün o muhitte amin sesleriyle dalgalanıyordu…

Hacı Bayram Camii'nde Cuma namazına iştirak edebilenler, caminin içinde yerlerinden kımıldayamayacak kadar kucak kucağa idiler. Kapılardan taşmışlar, mermer avluya dolmuşlar, mezarların üzerlerine ilişmişler, sokaklarda mevkii almışlardı." 

Mustafa Kemal, aşağıdaki kadronun seçileceği Meclis'in açılışında şu tamimi yayınlamıştır:

1- Allah'ın izniyle, Nisan'ın 23. günü Cuma namazını müteakip Büyük Millet Meclisi açılacaktır.

2- Büyük Millet Meclisi'nin açılış günü, Hacı Bayram Cami-i Şerifi'nde Cuma namazı eda olunarak, Envar-ı Kur'an ve Salat'tan istifade olunacaktır.

3- Mezkûr günün kutsiyetini teyit için bugünden itibaren, merkez vilayetinde vali beyefendi hazretlerinin tertibiyle hatim ve Buhari-i Şerif tilavetine başlanacak ve Hatm-i Şerif'in son akşamı teberrüken Cuma namazından sonra mahsusa önünde ikmal edilecektir." 

"… Meclis açılınca istasyona ait boş üç dört odalı bir binaya nakletmiş ve bir müddet o binada oturmuştuk; bina, birçok mühim meclislerin ve toplantıların merkezi olmuştu.

Sonra Ankara Belediyesi, şimdiki Çankaya'yı Paşa'ya hediye etmiştir. Çankaya küçük bir bağ evi idi. Sahibi, Bulgur Tevfik Efendi'den dört bin küsur liraya alınmış ve esasen bu bağ evi veya köşkü Kasapoğlu Agob'un evi imiş, Tevfik Efendi Agop'tan satın almış ve ev Millî Mücadele'nin karargâhı olmuştu.

Meclis binasına gelince; bu bina, İttihat ve Terakki'ye ait kulüp binası olarak yapılmıştı fakat henüz tamam değildi. Hatta kiremitleri bile tamamen konulmamıştı. Halk, evlerinin kiremitlerini sökerek bu binaya getirdiler.

Henüz memlekette elektrik de yoktu; bir kahvenin büyük bir lambası salonun ortasına asılmıştı.

Bu kadar mütevazı bir salonda yeni bir devlet kurulmuştu; encümenleri alacak oda olmadığından ekser encümenler binanın haricinde bazı mahallerde bir oda bulunarak oralarda içtima ederdi. Mesela Müvazene-i Maliye Encümeni dediğimiz (şimdiki bütçe encümeni) Koç apartmanının bulunduğu mahaldeki ahşap reji idaresinin bir odasında, sonra da Maarif Vekaleti'nde bir odada içtima ederdi." 

1. Meclis, dualarla ve çoğunluğu hoca milletvekilleri ile açılmıştır.

Meclis hakkında bilgi veren çok az yazar bu kısmı kaleme alır. Oysa Mustafa Kemal'in genç cumhuriyet dönemlerinde yanında kendisi gibi dindar vekiller yer almıştır.

Siz bu kadar din âliminin, sarıklı hocanın Meclis'te yer almasını, fikir beyan etmesini, söz sahibi yapılmasını 'iman'dan başka bir şeyle ifade edemezsiniz.

İleride değineceğimiz "İnönü'nün Atatürk'ü" denilen, Atatürk sonrası döneme kadar da, hayatının her safhasında ağzı dualı bu insanlardan destek görmüş, onlarla beraber olmuştur.

ABDULLAH FAİK ÇOPUROĞLU:

Osmanlı Meclis-i Mebusan'ında da görev yapan Abdullah Faik Efendi Karaisalı Müftüsü iken, 63 yaşında I. dönem Adana Milletvekili seçilmiştir. Şer'iye Encümeni'nde üyelik yapmıştır.

MEHMET HAMDİ İZGİ:

İmam-hatiplik ve vaizlik görevlerinde bulunan Mehmet Hamdi Efendi, 42 yaşında I. dönem Adana Milletvekili seçilmiştir. Şer'iye ve İrşad Encümenlerinde üyelik yapmıştır.

ALİ RIZA ÖZDARENDE:

Gümüşhacıköy Müftüsü iken, I. dönem Amasya Milletvekili seçilmiştir, ikinci dönemde de milletvekilliği yapmıştır. Kanun-i Esasi ve Şer'iye Encümenlerinde çalışmıştır. Bir ara Şer'iye Encümeni Başkanlığı görevini yürütmüştür.

HACI MUSTAFA EFENDİ:

Osmanlı Meclis-i Mebusan'ında bulunmuştur. Müderris iken, 34 yaşında I. dönem Ankara Milletvekili seçilmiş, II. dönemde de Ankara Milletvekili olarak görev yapmıştır. Şer'iye ve İrşad Encümenlerinde çalışmıştır.

HACI ATIF EFENDİ:

Osmanlı Meclis-i Mebusan'ında bulunmuştur. Ankara Milletvekili seçilmiştir. Şer'iye Encümeni'nde çalışmıştır. Ankara Müftülüğünü tercih ettiğinden 1923'te istifa etmiştir.

ŞEMSETTİN BAYRAMOĞLU:

Hacı Bayram Şeyhi iken, I. dönem Ankara Milletvekili seçilmiştir. Şer'iye ve İrşad Encümenlerinde çalışmıştır.

RASİH KAPLAN: 

Medrese ve hukuk mezunudur. 1, 2, 3, 4, 5, 6. ve 8. dönem Antalya, 7. dönem K. Maraş Milletvekilliği yapmıştır. Çeşitli encümenlerde ve Eskişehir İstiklal Mahkemesi üyeliğinde bulunmuştur.

AHMET ŞÜKRÜ YAVUZ YILMAZ:

Sarayköy Müftüsü iken I. dönem Aydın Milletvekili seçilmiş, 22.11.1920'de istifa etmiştir.

ESAT İLERİ:

İdadi ve medrese öğretmenliği yaparken, 38 yaşında I. dönem Aydın Milletvekili seçilmiştir. 2. dönemde de Menteşe Milletvekilliği yapmıştır. Şer'iye ve İrşad Encümenlerinde çalışmıştır.

MEHMET EMİN ERKUT:

Osmanlı Meclis-i Mebusan'ında bulunmuştur. Bozdoğan Müftüsü iken, 47 yaşında, I. dönem Aydın Milletvekili seçilmiştir. Defter-i Hakani, Nizamname-i Dahili, Şer'iye ve İrşad Encümenlerinde üyelik yapmıştır.

AHMET FEVZİ ERDEM:

Şavşat Müftüsü iken 35 yaşında I. dönem Batum Milletvekili seçilmiştir. Şer'iye ve İrşad Encümenlerinde görev almıştır.

ALİ RIZA ACARA:

Mekteb-i Kudat mezunu iken, 37 yaşında I. dönem Batum Milletvekili seçilmiştir. Hariciye, Şer'iye ve Adliye Encümenlerinde çalışmıştır. Cemiyet-i İslamiye İdare Heyeti üyesi idi.

AHMET NURİ: 

İlmiyedendir ve 33 yaşında iken, I. dönem Batum Milletvekili seçilmiştir. Lahiya, Posta ve Şer'iye Encümenlerinde üyelik yapmıştır.

ABDULLAH SABRİ AYTAÇ:

Devrek'te şeyh ve müftü iken, 50 yaşında I. dönem Bolu Milletvekili seçilmiştir.

HALİL HULUSİ ERMİŞ:

Burdur Müftülüğü yapmıştır. I. dönem Burdur Milletvekili seçilmiştir.

MUSTAFA FEHMİ GERÇEKER:

Karacabey Müftüsü iken, Anadolu hareketi yanında yer aldığı için, 1919'da İstanbul Hükûmeti'nce Müftülük ve Evkâf Komisyonu Başkanlığı'ndan azledilmiştir. I. dönem Bursa Milletvekili olan Mutafa Fehmi Efendi, vefat tarihi olan 16 Eylül 1950'ye kadar milletvekilliği görevini sürdürmüştür. Umur-u Şeriye ve Evkâf Vekilliği (Bakanlığı) yapmıştır.

ŞEYH SERVET AKDAĞ:

I. dönem Bursa Milletvekili seçilmiştir. Hatay Müftülüğü de yapan Şeyh Efendi, Nakşibendi şeyhlerindendi. Çeşitli encümenlerde ve Diyarbakır İstiklal Mahkemesi üyeliğinde bulunmuştur.

HACI TEVFİK DURLANIK:

Osmanlı Meclis-i Mebusan'ında bulunmuş, Çankırı Müftüsü iken I. dönem Çankırı Milletvekili seçilmiştir. Konya İstiklal Mahkemesi üyeliği yapmıştır.

HASAN TOKCAN:

Acıpayam Müftüsü iken, I. dönem Denizli Milletvekili seçilmiştir.

MAZLUM BABA BABALIM:

Tavas'ta Bektaşî tekkesi postnişini iken, I. dönem Denizli Milletvekili seçilmiştir. İrşad Encümeni'nde görev yapmıştır. 

ABDÜLHAMİT HAMDİ EFENDİ:

Diyarbakır Sultanisi Ulum-u Diniye ve Farisi Müderrisi iken, I. dönem Diyarbakır Milletvekili seçilmiştir.

ABDULLAH AZMİ TORUN: 

Osmanlı Mesclis-i Mebusan'ında bulunmuş, adliye memuru iken, I.dönem Eskişehir Milletvekili seçilmiştir. II. dönemde aynı görevi sürdürmüştür. Adliye ve Kanun-i Esasî Encümenleri başkanlıklarında ve TBMM Başkan Vekilliği'nde bulunmuştur, iki defa da Şer'iye Vekili (Bakanı) olmuştur.

OSMAN FEVZİ TOPÇU:

Erzincan Müftüsü iken, I. dönem Erzincan Milletvekili seçilmiştir. Şer'iye ve İrşad Encümenlerinde çalışmıştır.

ŞEYH HACI FEVZİ BAYSOY:

Nakşibendi dergâhı postnişini ve Heyet-i Temsiliye üyesi iken, 56 yaşında, I. dönem Erzincan Milletvekili seçilmiştir.

NUSRET SON:

Alay Müftüsü iken, 43 yaşında, I. dönem Erzurum Milletvekili seçilmiştir. Adliye İrşad ve Maarif Encümenlerinde üyelik yapmıştır.

HAFIZ MEHMET ŞAHİN:

Eytam Müdürü iken, I. dönem Gaziantep Milletvekili seçilmiştir. II, III, IV, V, VI, VII ve VIII. dönemde de Gaziantep milletvekilliği yapmıştır. Şer'iye ve Evkaf Encümeni'nde bulunmuştur.

ABDURRAHMAN LAMİ HOCAZADE ERSOY:

Evkaf memuru ve müderris iken, 45 yaşında, I. dönem Gaziantep Milletvekili seçilmiştir. Şer'iye, Maarif ve İrşâd Encümenlerinde üyelik yapmıştır. Devam edecek (Prof. Dr. Haydar Baş Hoş Geldin Atatürk eserinden)