AİHM'e ayar sinyali mi?

Partisinin 23 Aralık'taki grup toplantısında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM) Selahattin Demirtaş ile ilgili verdiği kararı, "AİHM'in bu kararı resmen çifte standarttır, hatta ikiyüzlülüktür" şeklinde değerlendiren Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, "bunca çifte standarda tahammül etmek mecburiyetinde değiliz" ifadeleri hükümet AİHM konusunu masaya yatırmaya mı hazırlanıyor sorusunu gündeme getirdi. TBMM'deki grup toplantısında yaptığı konuşmada Cumhurbaşkanı Erdoğan, AİHM'e sert çıkmış ve "Tamamıyla bu adımlar siyasidir. Demirtaş ile ilgili hüküm, aynı mahkemenin mesela İspanya'daki Batasuna Partisi kararındaki gerekçelerle açıkça çelişmektedir. Mahkeme Batasuna davası kararında bırakın şiddet eylemlerini teşvik etmeyi, şiddet eylemlerini açıkça kınamamanın dahi cezaya konu suç sayılabileceğine hükmetmiştir. AİHM, Türkiye nezdinde saygı görmek istiyorsa önce dönüp kendi çelişkilerini sorgulamalıdır" ifadelerini kullanmıştı. AİHM'in FETÖ davaları için takınacağı tavrın işaretlerinin şimdiden görünmeye başladığını ifade eden Erdoğan, şunları söylemişti: "PKK'ya terör örgütü muamelesi yapmayan, PKK ile irtibatlı kişileri terörist kabul etmeyen bu mahkemenin FETÖ ile ilgili aynı yaklaşımı sergilememesini temenni ediyoruz. Aksi takdirde bunca çifte standarda ve riyakârlığa daha fazla tahammül etmek mecburiyetinde olmadığımızın da bilinmesini isterim." 

FETÖ davaların da ikiyüzlü davranılırsa ne olacak?

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın bu açıklamaları, FETÖ ile ilgili davalarda AİHM'in benzer şekilde Ankara'yı mahkûm eden kararlara imza atması durumunda Türkiye'nin AİHM üyeliğinden çekilmeyi gündeme alabileceğinin işareti olarak yorumlanabilir. Zira Erdoğan'ın 'tahammül etmek mecburiyetinde değiliz' şeklindeki ifadeleri AİHM'e bir ültimatom niteliğinde. Bütün bu uyarılara rağmen AİHM bildiğini okumaya devam ederse o zaman Türkiye'nin takınacağı tavır ne olacak merak edilen bu. Bu durumda Ankara'nın AİHM üyeliğini askıya almayı gündemine alması çok muhtemel görünüyor. Zira AİHM'e önümüzdeki yıllarda çok sayıda FETÖ başvuruları olması bekleniyor. Bu başvurularda AİHM'in taraflı davranıp Ankara'yı sürekli mahkum etmesi Türkiye'nin itibarına büyük darbe vurulması anlamına gelecek. Bu yüzden hükümetin buna bir ön almak için çalışmalar yürüttüğü tahmin ediliyor.

Anayasa'nın 90. maddesi değişebilir

Türkiye, AİHM'in bağlı olduğu Avrupa Konseyi'nin bir üyesi. Aynı zamanda Avrupa Birliği üyeliğine de aday bir ülke. Uzmanlar bu noktada Anayasa'nın 90. maddesine dikkat çekiyor. Söz konusu maddede, uluslararası sözleşmelerin iç hukukun bir parçası olduğu ve kanunlar ile uluslararası sözleşmeler arasında bir aykırılık olursa, uluslararası sözleşmelerin uygulanacağı kaydediliyor. Yani bu madde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni Türk kanunlarından daha üstün bir noktaya yerleştiriyor. O zaman şu soru gündeme geliyor: Türkiye AİHM kararlarına uymazsa ne olur? AİHM'in kararlarının uygulamasından sorumlu organ olan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, üye ülkelerin kararları uygulamasını denetliyor. AİHM'in kararlarının uygulanmaması halinde yaptırımlar söz konusu olabiliyor. Bakanlar Komitesi bu durumda ilgili devletten ihlali durdurmasını istiyor. Yasadan kaynaklanan tekrar eden bir ihlal varsa da ilgili devletten yasanın değiştirilmesini talep ediyor. AKPM üye devletlerin üyeliğini askıya alma ve üye devletleri üyelikten atma yetkisine sahip. Uzmanlar, Türkiye'nin üyelikten çıkarılmasının uzak bir ihtimal ancak mümkün olduğunu söylüyor. Ancak Ankara'nın düşüncesinin AİHM kararlarını Türk kanunlarından daha üstün bir noktaya yerleştiren Anayasa'nın 90. maddesini değiştirmek olduğu tahmin ediliyor.

AİHM sistemi nasıl işliyor?

Peki nedir bu AİHM? Strazburg'daki Avrupa Konseyi'nin en önemli parçalarından biri AİHM'dir. Bu konsey Avrupa Birliği'nin (AB) konseyi ile karıştırılmamalıdır. Türkiye bu konseyin, daha bilinen ve kullanılan adıyla Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi'nin (AKPM) 47 üyesinden biridir. Ancak hem AKPM'yi hem de AİHM'i içine alan yapının adı ise 'Avrupa Konseyi'dir. AİHM kararlarının uygulanmasını sağlamak ve bunu takip etmek Avrupa Konseyi'nin yürütme kolu olan Bakanlar Komitesi'nin görevidir. Bu komite üye ülkelerin dışişleri bakanlarından ve onların daimi temsilcilerinden oluşur. Bu komite düzenli olarak verilen kararların uygulandığını teyit etmek için toplanır. Kararlar tatmin edici şekilde uygulanana kadar da komite konuyu gündeminde tutar ve sürekli olarak mahkum edilen ülkenin önüne koyar. Karara veya kararlara uymamakta ısrar eden üye ülke bir süre sonra konseydeki haklarının askıya alınması durumu ile karşı karşıya kalır ve o ülke karar mekanizmalarında etkili olamaz. Bu süreç üyeliğin askıya alınmasına kadar gidebilir.

Türkiye'nin AİHM'deki yeri

Bugünkü Avrupa Birliği fikrinin temel ilkelerini oluşturan Avrupa Konseyi'nin kuruluşunda birinci derecede rol oynamış 12 ülkeden biri Türkiye'dir. Türkiye'nin AİHM sistemine katılımı ise 1987 itibarı ile gerçekleşti. Türkiye ne yazık ki giriş yaptığı 1987'den 2017 sonuna kadar hakkında en çok karar çıkan ülke oldu. Toplam 3 bin 386 karardan 2 bin 988'inde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) en az bir maddesinin ihlal edildiğine hüküm verilirken yalnızca 77 karar Türkiye lehine sonuçlandı. Birçok davada Türkiye'nin toplamda 4 bin 640 AİHS maddesini ihlal ettiği kayıt altına alındı. Türkiye'nin mahkûmiyet birinciliğinden inmesinin tek nedeni ise 1998 yılında Rusya'nın AİHM sistemine girmesi oldu. 2012'ye kadar ihlal konusunda daima zirvede bulunan Türkiye bu pozisyonu Rusya'ya bıraktı. Üçüncülük ise İtalya'da bulunuyor.