Alaşehir Kongresi ve katılan delegeler

Aynı günlerde 16-25 Ağustos 1919'da, Alaşehir, Soma, Salihli ve Uşak'tan gelen delegelerle Alaşehir kongresi gerçekleştirildi.

Bu kongre; "… Türklük ve Müslümanlıktan başka kabahatleri olmayan dindaşlarımızı gaddar süngüleri ile parçalayan, bakire kızlarımızın ismetlerini bozan, beşikteki çocuklara kadar çeşitli zulüm ve işkenceleri reva gören Yunanlılara karşı Burdur, Bandırma, Afyonkarahisar'ına kadar olan kaza kongresinde bir heyet-i merkeziye teşkil edilerek…"   yapılmıştır.

Kısaca İzmir'in işgali ve sonrasında Mustafa Kemal'in Samsun'a çıktığı günlerde bölgede din adamlarınca başlamış bir Kuvva hareketi vardı.

Alaşehir kongresine katılan delegelerin neredeyse yüzde 20'sinin müftü ve müderrislerin teşkil ettiği belirtilir:

1- Müftüzade Abdülgafur Efendi-Balıkesir

2- Müftü Ahmet Şükrü Efendi-Sarayköy-Denizli

3- Müderris İbrahim Ethem Bey-Ödemiş-İzmir

4- Müderriszade Süleyman Sami Efendi-Akhisar-Manisa

5 -Müderris Serdarzade Mustafa Efendi-Demirci-Manisa

6- Müfti-i Sabık Mehmet Lütfi Efendi-Salihli-Manisa

7- Kadı Zahid Molla-Salihli-Manisa

8- Müfti-i Sabık İsmail Hakkı Efendi-Soma-Manisa

9- Müftü Hacı Nazif Efendi-Eşme-Uşak.

"Vilayet ve livalarda olduğu gibi, kaza ve nahiye merkezlerinde kurulan Müdafaa-i Hukuk şubelerinde de din adamları görev almıştır. Başka bir ifadeyle, içerisinde din adamı olmayan Müdafaa-i Hukuk şubesi hemen hemen yok gibidir. Bu cümleden olarak, Batı Anadolu'yu örnek olarak seçelim.

Denizli: Müftü Ahmet Hulusi Efendi, Başağazade Yusuf, Müftüzade Kazım, Hamamcı Şeyh Mustafa, Talat Osmanoğlu Emin, Tavaslızade Mustafa, Küçükağazade Ali, Doktor Kazım, Dalamanlızade Şükrü Bey ve Efendiler.

Acıpayam: Müftü Hasan Efendi, Mehmet Arif Efendi, Mehmet Kamil Bey, Kızılhisarlı Hasan Efendi.

Çal: Müftü Ahmet İzzet Efendi, Necip Bey, Hacı Mahmut Efendi, Emin Bey, Şakir Ağa, Belediye Başkanı Hacı Mehmet Ağa, Derviş Efendi, Damat oğlu Abdullah Efendi, Osman Efendi, İzzet Efendi, Abdurrahman Ağa, Sadık Efendi, Bekir Ağaoğlu Mustafa ve Rıza Efendiler, Hacı Mustafa oğlu Zekeriya, Arapzade Ahmet, İbrahim Çavuş, Ahmet Çavuşoğlu Hüseyin, Mehmet Ağaoğlu Derviş.

Buldan: Müftü Salih Efendizade Mehmet, Hacı Mollazade Necip, Kara Yusufzade Hacı Mehmet Efendi, Çopur Süleyman Efe ve Güneyli Kolağası Mehmet Efe.

Çardak: Rıza Bey. 

Çivril: Çorbacıoğlu Hasan Ağa.

Sarayköy: Müftü Ahmet Şükrü Efendi, Belediye Başkanı Hoca Salihzade Halil, Müderris Hacı Halilzade İsmail Efendiler.

Tavas: Müftü Cennetzade Tahir Efendi, Belediye Başkanı Gerdekzade Hacı İsmail, Katırcızade Abdullah ve Şeyh Alizade Kemalettin Efendiler ve Müderris (Öğretmen) Mehmet Ali Bey.

Nazilli: Giritli İsmail Hakkı (Akdeniz), Avukat Ömer, Hoca Hacı Süleyman, Mollaoğlu Hasan, Palamutçu İbrahim, Tüccardan Ali Haydar, Müftü Salih ve Sultanoğlu Sadık Bey ve Efendiler.

Çine: Müftü Ahmet Zühtü Efendi, Kadıköylü Mustafa Efendi, Bozöyüklü Hacı Süleyman Efendi, Belediye Başkanı Hidayet Efendi. Alaşehir: Kadı Mehmet Münif Efendi, Müftü (Süleyman Şevki Efendi), Belediye Reisi Galip, Kuşakçızade Raşit, Hacı Musazade Eyüp, Hasağası Ömer gibi Alaşehir'in ileri gelenlerince kurulması muhtemeldir.  

Kula: Keleşzade Mehmet Ağa (Keleşoğlu), Keleşzade Hakkı Ağa (Keleşoğlu), Palanduzzade Mehmet Şevki Efendi (Palanduz), Buruşukzade Halil Efendi (Taner) ve Müftüzade Sofi Hakkı Hoca'dır. Ayrıca Kula Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nde Avukat Abdurrahman Çil, Mehmet Gidişoğlu ve İsmail Tanıl da görev almıştır.

Salihli: Zahid Molla, Şabanzade Ali, Tomaslızade Ali Rıza, Refikzade Hasan Refik, Hacı İsmail Ağazade Hacı Mustafa, Pazarcıklıoğlu Süleyman Faik, Osmanağazade Münir.

Soma: Hacı Raşit Efendi, Osman Efendi, Bakırlı Hafız Hüseyin Efendi, Tırhalalı Osman Ağa, Giritli Hüseyin Efendi. 

Gönen: Emekli Binbaşı Hasan Bey, Müftü Şevket Efendi, Belediye Başkanı Hüseyin Çavuş, Kalaycıoğlu Hacı Ahmet Ağa, Hacı Mecidin Lütfi, Burunoğlu Hafız Halil, Salih Efendi, Hafız Kazım Efendi, Uncu Ali Ağa, Avukat İbrahim Bey, Tabak Hacı Hasan Efendi, Çerpeşlî Hakkı Efendi. 

Havran: Hasan Kamil Bey, Fahri Bey, Hatipzade Ali Efendi, Hecinoğlu Hüseyin Efendi, Muharrem Bey, Hocazade Abdurrahim Bey, Fevzi Bey, Seyit Bey, Kızılkeçili Fevzi Bey, Hamamzade Süleyman Efendi, Hacı Bey.

Afyon: Müftü Hüseyin ve Said Efendiler, Müderris Şükrü Efendi, Müderris Nebil Efendi, Turunçzade Yusuf Bey, Turunçzade İsmail Bey, Ethemzade Hacı Hüseyin Bey, Akosmanzade Hacı Hüseyin Efendi, Sarıhacı Alizade Hacı Mehmet Efendi, Gevikzade Hacı Hafız Efendi. 

Adana'da; Müftü Hüsnü, Müderris Abdullah Faik Çopuroğlu, Kozan Müftüsü Çamurzade Hafız Osman Efendi, Bahçe Müftüsü Abdülmecit Efendi, Osmaniye Müftüsü Yusuf Ziya Efendi, Karaisalı Müftüsü Mehmet Efendi.

Maraş'ta; Maraş Müdafa-i Hukuk Cemiyeti kurucularından Mehmet Alparslan, Hoca Hasan Rafet Seçkin, Hoca Ali Sezai Kurtaran.

Antep'te; Müftü Rıfat Efendi, imam-hatip Kazım, Mehmet, Abdülkadir ve Müezzin Kayyım Ahmet Efendiler.

Urfa'da; Müftü Hasan Hüsnü, Şeyh Saffet Yetkin, Siverek Müftüsü Osman, Müderris Alim Asım Efendiler.

Konya'da; Müderris Ali Kemali, Mehmet Vehbi, Müftü Ömer Vehbi ve Abdülhalim Çelebi.

Antalya'da; Müftü Yusuf Talat, Müderris Rasih (Kaplan), Hacı Hatip Osman.

Burdur'da; Müderris Hatipzade Mehmet ve Müftü Hüseyin Hüsnü.

Isparta'da; Müderris Hafız İbrahim (Demiralay), Müftü Hüseyin Hüsnü, Şeyh Ali, Müderris Şerif.

Afyon'da; Müftü Hüseyin (Bayık) Efendi, Müderris İsmail Şükrü, Müderris Boldovinli Yunuszade Ahmed Vehbi Efendiler.

Kütahya'da; Müftü Fevzi, Müderris İbrahim, Mazlumzade Hafız Hasan, Hacı Musazade Hafız Mehmet, Müftü Mehmet Akif (Simav Müftüsü).

Bursa'da; Müftü Ahmet Efendi,Gemlik Müftüsü Ahmet Vasfi, Şeyh Servet, Mudanya Müftüsü Mehmet Niyazi, Karacabey Müftüsü Mustafa Fehmi.

İzmit'te; Halil Molla, Rıfat Hoca, Osman Nuri.

Eskişehir'de; Müderris Veli, Müftü Salih, Müftü Mehmet Ali Niyazi.

Uşak'ta; Müftü İbrahim, Eşme Müftüsü Nazif Efendi.

Kırşehir'de; Müftü Halil, Çelebi Cemaleddin.

Niğde'de; Müftü Mustafa Hilmi, Müderris Abidin Efendiler.

Nevşehir'de; Müftü Süleyman.

Çankırı'da; Müftü Ata.

Kayseri'de; Müftü Nuh, Müderris Mehmet Alim Efendiler.

Kilis'te; Müderris Abdurrahman Lami.

Diyarbakır'a; Müftü İbrahim.

Erzurum'da; Kadı Hoca Raif, Müftü Sadık, Oltu Müftüsü Mehmet Sadık, Müderris Emin, Yakup ve Nusret (Alay Müftüsü) Efendiler.

Tokat'ta, Müftü Katipzade Hacı Mustafa Efendi, Hoca Fehmi Efendi, Hafız Mehmet Efendi.

Zonguldak'ta; Müftü İbrahim, Devrek Müftüsü ve Kadısı Abdullah Sabri ve Mehmet Tahir.

Amasya'da; Müftü Hacı Tevfik, Vaiz Abdurrahman Kamil, Gümüşhacıköy Müftüsü Ali Rıza.

Trakya'da; Edirne Müftüsü Mestan ve Saray Müftüsü Ahmet.

İstanbul'da; Şeyh Ata (Özbekler Tekkesi Şeyhi) Saadeddin Ceylan (Hatuniye Dergâhı Şeyhi), Vaiz Cemal Öğüt Efendi, Müftü Mehmet Rıfat, Müderris Hacı Atıf, Medreseler Müdürü Hoca Tahsin, Aslanhane Camii İmamı İmam-Hatip Ahmet, Müderris Hacı Süleyman,

Müderris Abidin, Müderris Abdullah Hilmi.  Bazılarına yer verdiğimiz müftüler, müderrisler, imam efendiler Kuvva hareketini başlatmış, halkı dinî duygularla kuvvetlendirerek düşmana karşı cesaretini arttırmıştır. Ancak yerel Kuvva hareketleri özellikle Ege bölgesinde halkı soyan çetecilerin faaliyetlerine karışmış, bu da tepki ile karşılanmıştır.

General Fahrettin Altay, hatıralarında bu gerçeği şöyle belirtir:

"Şunu da ilave edeyim ki, çete ismi bizim bölgede (batı bölgesinde) ne kadar fena bir sıfat oldu ise, Adana cephesinde (güney cephesinde) o kadar şerefli bir sıfat olmuştur. Bu da oradaki çetelerin düşmanla ciddi bir şekilde dövüşmelerinin neticesidir." 

Kuvva hareketinin din adamlarının vasıtasıyla Mustafa Kemal etrafında kenetlenerek düzenli orduya geçişi, halkın bu bakışını değiştirmek için gerekliydi ve öyle de oldu.

Düzenli orduya geçiş adımları, Kuvva hareketine memleket nezdinde tam meşruluk kazandırmış; zafere giden yolun önünü açmıştır.

Nutuk'ta, Sivas Kongresi'nden sonra bu konunun ele alınışı şöyle yazar:

"…Sivas Kongresi'nden sonra, kongrelerin tüzük ve bildirilerinden başka, Heyet-i Temsiliye, sorumluluğu üzerine alarak, Sivas Kongresi tüzüğüne ek olmak üzere, 'Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruluş tüzüğüne ektir: 1' başlıklı, 'yalnız ilgililere özel ve gizlidir' işaretli, silahlı örgütler için gizli bir yönerge düzenledi. Düşmanla çatışılan yerlerde bu yönergeye göre silahlı birlikler kuruldu."  (Prof. Dr. Haydar Baş Hoş Geldin Atatürk eserinden)