İnsan; yaratılmışların en şereflisi, Allah'ın yeryüzündeki halifesi, kendisinde Allah'tan bir nefha-i ilahi bulunan, yerde ve gökte ne varsa hepsi onun emrine verilen bir varlık.Varlıklar içinde cüz'i irade sahibi olan iki varlıktan (insan ve cin) biri. İrade sahibi olması dolayısıyla istediği zaman iyilik ve istediği zaman da kötülük yapabilme kudretine sahip olan bir varlıktır insan. Bu özelliğinden dolayı da yaptığı her iyiliğe karşı mükâfat, her kötülüğe karşı da ceza görecektir.Şayet insanoğlu kendi cüz'i iradesini bir tarafa bırakıp da külli iradeye (Allah'ın iradesi) teslim olursa; o zaman Allah'ın yeryüzündeki geçek halifesi olur. Yaptığı işleri de O'nun adına yapmış olur. Attığı her adımın, tuttuğu her şeyin, baktığı her yerin, aldığı ve verdiği her nefesin hesabını bu ölçüye göre yapar. Kendisi görmese bile onu her zaman gören, kontrol eden, gözetleyen, kollayan ve ona şah damarından daha yakın olan yüce yaratıcının varlığını hisseder ve ona göre hareket eder.Böyle bir anlayışa sahip olan insan yalan konuşamaz, adam öldüremez, kelime-i tevhidi söyleyen kişiye kâfir diyemez. Hulasa Allah'ı (c.c.) hiçbir helaline haram, haramına da helal diyemez. Bunu diyemediği gibi Allah'ı (c.c.) hiçbir hükmünü hafife alamaz, onunla alay edemez, o emre karşı gönülden bile olsa karşı hoşnutsuzluk gösteremez.İradelerini şeytan ve nefislerine teslim edenlere gelince onlar şu ayetin muhatabıdırlar; "(Yahudiler) Allah'ı bırakıp, hahamlarını; (Hıristiyanlar ise) rahiplerini ve Meryem oğlu Mesih'i rab edindiler?" (Tevbe, 31). Allah'ın emirlerine, hakkın hükümlerine değil de onların hükümlerine, onların iradelerine tabi oldular. Onlara Allah'a tapar gibi taptılar, Allah'ın emir ve yasaklarını bırakıp onların keyfi uygulamalarına tâbi oldular. Allah'ın haram kıldıklarını helâl, helal kıldıklarını da haram kıldılar. "Yapmayın" dediklerini yaptılar, "yapın" dediklerini ise yapmadılar. Allah'ın emir ve yasaklarını değil de onların emir ve yasaklarını dinlediler. Onları, Allah'ın emir ve yasaklarını uygulayan, O'nun dininin hükümlerini anlayıp anlatan kimseler gibi değil de, sanki Allah gibi hükümler koyan kimseler gibi gördüler.Bu ayetin mânâsı hakkında meşhur Hatim-i Tâî'nin oğlu Adiy demiştir ki: "Resûlullah'a geldim, boynumda altından bir haç vardı, -Adiy o zaman henüz Müslüman olmamıştı ve Hıristiyandı- Resûlullah Berâetün Sûresi'ni okuyordu, bana, 'Ya Adiy şu boynundaki veseni at" buyurdu. Ben de çıkardım attım. 'Allah'tan başka hahamlarını ve rahiplerini de rab edindiler' anlamına gelen ayete gelince ben, 'Ya Resûlallah, onlara ibadet etmezlerdi' dedim. Resûlullah buyurdu ki: 'Allah'ın helal kıldığına haram derler, siz de haram tanımaz mıydınız? Allah'ın haram kıldığına helâl derler, sizde helâl saymaz mıydınız?' Ben de, 'Evet' dedim. 'İşte bu onlara ibadettir' buyurdu."
