Demans (Bunama): Yaşlanan dünyanın asıl hastalığı

Demans ülkemizde "bunama" kelimesi ile karşılık bulur. Yaş ile belirgin ilişkisi vardır. Beyin hücrelerinin tahribatı ve kaybına yol açan bir hastalığı olan kişilerde sık rastlanır. Yeni bilgileri öğrenmek veya daha önce öğrenilmiş olan bilgiyi hatırlama becerisinde bozulma vardır ve bu durum hastanın günlük yaşamını etkileyecek boyuta ulaşmasının ön planda olması gereken hastalık veya bozukluktur şeklinde tanımlanabilir (1). Bu makalede yaşla gelen, nedeni tam olarak bilinmeyen ve halen önlenmesi mümkün olmayan hastalık olan Alzheimer Hastalığının toplumda görülen sıklığı ve gelecekte muhtemel olabilecek hasta sayı tahmininden bahsedilecektir.Demansın en kapsamlı tanımı şöyledir: Demans, erişkin santral sinir sisteminin hasarlanması sonucu, bilinç bulanıklığı olmaksızın, birden fazla bilişsel alanın bozulması, bununla ilintili olarak günlük yaşam aktivitelerinin eski düzeyinde sürdürülememesine neden olan, doğal seyri açısından kalıcı, sıklıkla da ilerleyici bir klinik tablodur (2).Beyin hücrelerinin kaybedilmesi doğal bir süreçtir, ancak demansa neden olan hastalıkta bu olay çok daha hızlı bir şekilde seyreder ve hastanın beyninin normal çalışmamasına neden olur. Demans, kişinin işlevselliğinin yavaş ve ilerleyen bir şekilde ve genellikle tekrar düzelmesi mümkün olmayan bozulmasına yol açar. Bu tahribatı kişinin hafızasını, dikkat ve konsantrasyon, konuşma, düşünme gibi zihinsel fonksiyonlarını etkiler ve doğal olarak davranışlarına yansır. Demans vakalarının küçük bir bölümü tedavi edilebilir ya da geri dönüşümlüdür, ancak vakaların büyük bir çoğunluğunda tedavi imkanı pek yoktur. Bazı hallerde, hastanın durumu iyileşebilir ya da belli bir süre için dengede kalabilir. Hastaların pek çoğu demanstan ziyade, ev kazaları, ishal, yatak yarası enfeksiyonu, yatersiz beslenme sonrası çoklu organ yetmezliği veya zatürre gibi "komplikasyonlardan" (dolayı nedenlerden) kaybedilir. Eğer demans ne kadar daha ileri yaşlarda ortaya çıkarsa, etkileri daha az şiddetli olur (3).Alzheimer hastalığı tüm demans vakalarının yarısından fazlasını oluşturmaktadır. İkinci sırada, beyni besleyen kan miktarının azalmasına neden olan büyük veya çok sayıda küçük inmeler sonucunda gelişen vasküler (damarsal) demans bulunur. Bu inmeler sonucunda kişinin düşünme, sağduyu, hatırlama ve iletişim kurma gibi yetilerinde sorunlar ortaya çıkar. Ayrıca daha az sıklıkla görülen başka demans tipleri de vardır.Kaç kişi var?Öncelikle Alzheimer hastalığının yaş ile önemli bir ilişkisi söz konusu olduğunu söylemek gerekir. Şöyle ki 85 yaşının üstündeki nüfusun yaklaşık yarısı Alzheimer hastalığı riski ile karşı karşıyadır denilebilir. İleri yaş nüfusu arttıkça, toplumda Alzheimer hastalığına yakalanan insan sayısı da artmaktadır.Türkiye'de Alzheimer hastalığı görülme sıklığı ve toplam sayısına gönelik geniş kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Ancak Alzheimer Derneğinin desteği ile İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Bilim Dalı olarak yapılmış bir çalışmada İstanbul'un bir bölgesinde 70 yaş üzerindeki 1.000 civarında insandan 100'ünde Alzheimer hastalığı teşhis edildi. Diğer bir deyişle, 70 yaş üzerinde hastalığın karşılaşılma sıklığı yaklaşık yüzde 10 olarak bulunmuştur. Bu rakam da dünyadaki diğer araştırmalarda çıkan oranlarla benzerlik göstermektedir. Eğer bu oran Türkiye'nin nüfus yapısına uygulanırsa Türkiye'de yaklaşık 400 bin civarı Alzheimer hastası olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu sayının giderek artması beklenmektedir çünkü ülkemiz insanları da giderek daha uzun yaşamaya, nüfusumuz göreceli olarak yaşlanmaya başlamıştır. Gelişmiş ülkelerde yaşam beklentisi yaklaşık 90 yaş civarında olduğu için problemi en yoğun ölçüde bu ülkeler yaşamaktadır.  Bugün dünyada 20-25 milyon civarında Alzheimer hastası olduğu düşünülmektedir. Halen ABD'de 65 yaşın üstündeki sekiz kişiden, 80 yaşından büyüklerde ise her iki kişiden biri Alzheimer (AH) hastasıdır. Her 71 saniyede bir kişi ABD'de Alzheimer tanısı almaktadır. 2050'de ABD'de hasta sayısının 13,5 milyonu bulacağı tahmin edilmektedir. Kalp hastalıkları ve kanserden sonra sağlık harcamasında üçüncü sırada olup senelik maliyeti tahmini 172 milyar dolardır. Bu maliyete muayene, ilaç, hastane ve bakımevi masrafları ile tıbbı olmayan masraflar da dahildir. Eğer kesin bir tedavisi bulunmazsa demans major halk sağlığı problemi olmaya devam edecektir (4).Türkiye nüfusunun (2012: 75.627.384) %49,8'ini kadın nüfus (37 671 216) ve %50,2'sini erkek nüfus oluşturmaktadır. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, 2012 sonuçlarına göre ülkemizde 30,1 olan ortanca yaş, kadınlarda 30,6, erkeklerde ise 29,5'tir. Kadın nüfusun doğuşta beklenen yaşam süresi erkek nüfustan yüksektir. Doğuşta beklenen yaşam süresinin 2013 yılında kadınlar için 79,2, erkekler için 74,7 yıl olması tahmin edilmektedir. Düzenli olarak artan doğuşta beklenen yaşam süresinin 2023 yılında, kadınlar için 80,2 erkekler için ise 75,8 yıl olacağı öngörülmektedir (5).ABD'de 2013 yılına yaklaşık 5,2 milyon Amerikalı Alzheimer hastalığı var. Bu rakamın 5 milyonu 65+ iken 200.000 ise 65 yaş altındadır. Yani 65 yaş üzeri (% 11) 1/9 kişide Alzheimer hastalığı vardır. 85 yaş ve üzeri (yüzde 32) yaklaşık üçte birinde Alzheimer hastalığı var. Alzheimer hastalığı olanların, yaklaşık % 4'ü 65 yaş altında, % 13'ü 65-74, % 44'ü 75-84 ve % 38'i 85 ve üzeri yaştadır.Kadınların sayısı erkeklerden daha fazladır. ABD'de Alzheimer hastalığı olanların yaklaşık 2/3'ü kadındır. 65+ olan hastaların 3,2 milyonu kadın, 1,8 milyonu erkektir. Yapılan bir çalışmada ise 71 yaş üstü demans hastalarının %16'sı kadın %11'i erkek olarak bulunmuştur. Bunu sebebi olarak hasta kadınların ortalama olarak erkeklerden daha çok yaşamasına bağlanmıştır. Bir çok insidans çalışmasında yaşa göre bakıldığında kadın erkek oranı eşit çıkmıştır. Dolayısıyla kadınlar erkeklere göre hastalığı yakalanma riski aynıdır. Geleceğe bakışABD'de 2000 yılında 411,000 yeni Alzheimer hastası olurken 2010 yılında 454,000 (%10 artış) olmuştur. Bu hasta artışı ile 2030'a yapılan projeksiyonla 615,000 (2000 yılına göre %50 artış) yeni vaka görülmesi tahmin edilirken 2050 yılına bakıldığında 959,000 (2000 yılına göre %130 artış) ani vaka öngörülmektedir. 2025 yılında 65 yaş üstü demans hasta sayısı 7,1 milyon (2013 yılında 5 milyona göre %40 artış) olması hesaplanırken 2050 yılında bu rakamın 2013 yılına göre yaklaşık 3 kat artıp 13,8 milyon olması beklenmektedir. Demanslı hasta sayısının bu şekilde artışı yeni teknoloji, ölümcül hastalıklarla mücadelenin ilerlemesi ve yaşlı nüfusun bakımı ile yaşlı nüfusun oranının artışı ile açıklamak mümkün görülmüştür. Türkiye'nin 60 yaş ve üzeri nüfusu son 50 yılda yüzde 3'ten yüzde 10'a yükseldi. Ama değişen sadece nüfus değil! Akdeniz Üniversitesi Gerontoloji Bölümü'nün hazırladığı Yaşlılık Atlası, Türkiye'de yaşlıların ve yaşlanmanın profilini ortaya koyuyor: Hızlı kentleşme ve göç nedeniyle değişen yaşlılık algısı ve yaşam tarzıyla birlikte sosyal güvenlik ve bakım ihtiyacı da artıyor (6).  Dipnotlar: 1- http://alzheimerdernegi.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=55&Itemid=93 2- http://www.itfnoroloji.org/demans/demans.htm 3- http://alzheimerdernegi.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=55&Itemid=93 4- http://alzheimerdernegi.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=61&Itemid=88 5- http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13458 6-http://www.nationalgeographic.com.tr/ngm/1205/konu.aspx?Konu=1