Covid-19 sonrası (hastalıklar)-II

(dünden devam…)

Covid ile ilişkili olarak şu hastalıklar gelişebilir; demans/alzheimer hastalığı, Parkinson, bazı tireme (tremor) ve kore formları, motor nöron hastalığı/ALS (Amiyotrfik Lateral Skleroz), bazı periferik sinir hastalıkları (polinöropati, Guillain Barre sendromu), kas iltihapları (miyopati), beyin-omurilik iltihaplanması (akut dissemine ensefalomiyelit), epilepsi, özel baş ağrısı formları. Ayrıca sistemik organ yetmezliğinin sonucunda, böbrek, kalp, karaciğer, gastrointestinal sistem ve endokrin organlarda kalıcı sakatlığa sebebiyet verebileceği de beklenmelidir. Organ nakli, diyaliz, kalp krizi ve yetmezliği, büyüme-gelişme bozuklukları, zeka geriliği, otizm ve bağlı bozukluklar, kronikleşmiş depresyon veya kaygı bozuklukları gibi psikiyatrik hastalıkların sayılarında belirgin bir artış görülmesi muhtemeldir. Hatta virüsün genetik yapısı ve mutasyon kabiliyeti göz önüne alındığında yeni kanser türlerinin bile açığa çıkabileceği düşünülmelidir. 

Bu durum, öncelikli olarak bir sağlık sorunu gibi görünse de sosyoekonomik sorunları da içinde barındırdığı bir gerçektir. Ekonomik, sosyal ve sağlık ile ilgili politikalar üretenlerin bu konuda hızlı planlama yaparak hastalığı geçirenlerin izlemi, fiziksel, ruhsal ve bilişsel rehabilitasyonu için yeni stratejileri şimdiden belirleyerek hazır olması gereklidir. 

Şu bir gerçek ki, kliniğe etki yapacak mutasyonları da düşünürsek aşıların koruyuculuğu ile tedavide yeni üretilecek ilaçlar, önümüzdeki birkaç yılın Covid merkezli tükenmesini engellemeyeceği görülmektedir. 

Şaşırtıcı olarak yeni bazı yayınlarda -sayıca az olsa da- covid sonrasında özellikle birtakım romatizma veya enfeksiyon hastalıkları ile bazı kanser türlerinin de ortadan kalkabileceği konuşulmaya başlandı. Ayrıca bazı aşıların m-RNA üzerinden geliştirilmesi tüm bilim camiasında bir heyecan dalgası oluşturmuştur. Bu gelişmenin ileride, halen günümüzde tedavisi mümkün olmayan ancak durdurulabilen veya yavaş ilerlemesi sağlanabilen multiple skleroz, bazı demans ya da motor nöron türleri veya SMA ve bazı ataksi türleri gibi çocukluk çağının kronik ve ağır zihinsel bedensel özür bırakan hastalıklarının tedavisinde de çığır açabileceği düşünülmektedir. 

Bu arada bu yazıda bahsi geçen hastalık veya bozuklukların "Uzamış Covid (Long Covid/ Postakut Covid)" veya "Kronik Covid"den farklı bir durum olarak karşımıza çıkabileceği bilinmelidir. Uzamış/ Postakut Covid nispeten hafif akut hastalıktan sonra ortaya çıkan ve birçok sistemi tutan ilk semptomların başlangıcından itibaren üç haftayı geçen bir hastalık olarak kabul ediliyor. Kronik covid-19 ise süre 12 haftayı aşan olarak tanımlanmış.

Covid sonrası hastalıkları ise süreci çok ağır şekilde geçiren ve hayati organlarda uzun süreli hasarlar bırakan, iyileşmeleri için uzun zaman gereken, tam düzelmesi beklenmeyen ve hastalık sonrası dalgalar şeklinde oluşan yeni hastalık/bozuklukların olabileceği yalnız bir bedensel-ruhsal sağlık sorunu değil sosyal ekomomik ve kültürel kalıcı izler veya engellilik bırakabilecek bir durumlar topluluğu olarak görmek gerekir.

Kısaca diyebiliriz ki, aslında Covid-19 ile mücadelemiz hastane ve yoğun bakım odalarından tüm yaşam alanlarımıza yayılarak devam edecek gibi görünüyor. 

Sonuç olarak, hızlı yayılan, çabuk mutasyon geçiren virüsünün sebep olduğu hastalık diğer pandemilere göre yüksek ölüm oranına sahip olmasa da uzun dönemde sosyal, ekonomik, fiziksel zihinsel veya bedensel önemli engellilik oluşturma potansiyeli taşımaktadır.