Edep

"Güzel hallere ve huylara sahip olma ve utanılacak hareketlerden sakınma, her hususta haddini bilip, sınırı gözetme hâli" olarak tarif edilmeye çalışılan, "iyi ahlak, incelik terbiye manalarıyla" özetleyebileceğimiz, günlük yaşantımızda en fazla muhtaç olduğumuz, toplumsal yansımalarının her fert tarafından mutlaka hissedildiği davranış biçimine "edep" denir.Edep hakkında söylenen kıymetli sözleri paylaşarak konumuza devam edelim; "Âdemoğlunun edepten nasibi yok ise insan değildir. Âdemoğlu ile hayvan arasındaki fark budur. Gözünü aç ve gör ki bütün Allah-ü Teâlâ'nın kelâmının manası, âyet âyet edebden ibârettir." (Şems-i Tebrîzî) "İnsanlar edebe ilimden çok daha fazla muhtaçtır." (Abdullah bin Menâzil) "Bir kimsenin edepli olması, iyi kalplilik ve akıllılık alâmetidir." (Sırrîy-i Sekatî) "İlim meclislerinde aradım, kıldım talep/İlim geride kaldı ille edeb ille edeb/Edeb bir tâc imiş nur- i Hudâ'dan/Giy ol tâcı emin ol her belâdan." (Yunus Emre) Edep, insanoğlunun bütün bir hayatını kapsadığı için, Allah'a kulluk çerçevesinde ibadetlerin de edep şartları vardır. Gerek ibadet gerek diğer davranışlarda ki edepli davranış muhakkak ki o harekete güzellik kazandıracak, ona göre de değer kazanacaktır. Edebi; Allah'a karşı edep, kula karşı edep şeklinde iki kısma ayırabiliriz.Allah'a karşı edep; emirlerini güzel bir teslimiyetle ve severek yerine getirmek, yasaklarından ateşten kaçar gibi kaçınmaktır.Kula karşı edep; kişilik hak ve hukukunu gözeterek, onu hiçbir şekilde rahatsız edici davranışlarda bulunmamaktır.Bu konuda İmam Gazali şöyle buyurur;"Allah-ü Teâlâ'ya karşı edep, O'nun emirlerini yerine getirmekle olur. Avamın, halkın edebi, dinîn emirlerine uymak, havâssın, seçilmişlerin edebi, dinîn emirlerine uymakla beraber kalbi zikir (Allah-ü Teâlâ'yı anmak) nuru ile aydınlatmak, gönülden Allah-ü Teâlâ'dan başka her şeyi çıkarmaktır." Allah'ın veli kulları söz ya da davranışlarında edebe mutlak manada riayet etmişlerdir. Genel ifadeyle onların bütün hayatını edep sözcüğü ile özetleyebiliriz.Allah'a karşı edebin boyutunu anlamamız açısından İmam Azam Efendimiz ile alakalı şu hadiseyi ibretle okuyalım. Davud-i Taî şöyle anlatır: "Yirmi yıl Ebu Hanife hazretleri ile birlikte bulundum. Bu zaman zarfında ayaklarını uzattığını hiç görmedin. Kendisine, 'Yalnızken ayağını uzatmanda ne mahzur var' dedim. Bana, 'Cenab-ı Hak karşısında edepli olmak daha efdaldir' dedi." Yaşadığımız hayatı içimize zehir eden, insanların Allah'a ve birbirlerinin hak ve hukuklarına karşı takındıkları edepsiz davranışlardır. Bu davranışlar, günlük yaşantıyı oldukça zora sokmuş, ferdi ilişkilerin; komşuluk ilişkilerinden, trafiğin seyrine kadar çekilmez bir hal almasına neden olmuştur. Toplumsal yaşamın zorlukları tamamıyla edeple alakalıdır. Gündelik hayatın düzenli seyrini sağlamak üzere konulan; kurallara uymak bile kişinin edebi ile alakalıdır. Kendi vücut temizliğimizden, sokak temizliğine varıncaya kadar her davranış edeple alakalıdır. Toplumsal yaşantının düzene binmesi; fertlerin edepli davranışlar sergilemesine bağlıdır. Ve her ferdin mutlaka edepli davranış sergilemesi için zorunlu eğitim şarttır. Edep kurallarına uyulmaksızın yapılan ibadetlerin bile Allah (c.c.) katında kabulü tehlikeye girmektedir.Birbirimize duyacağımız saygının ve toplumsal huzurun sağlanmasının da tezahürü, edeple alakalıdır. Öğleyse; bütün evliyanın edebe davet eden sözleriyle konumuzu bitirelim; "edep yahu?"