Ekonomik krizlerle dolu tarihimiz
Türkiye'de ekonomik krizler bitmek bilmiyor. Ülkemizde ilk devalüasyon 1946 krizinde gerçekleşti. O yıllardan sonra neredeyse her 10 yılda bir yaşanan ekonomik krizler vatandaşın yaşamını adeta zehir etti. Beceriksizliğin faturasının vatandaşa kesildiği iste o ekonomik kirizler
21.05.2024 15:52:00
Mehmet Hakan Akkuş
Mehmet Hakan Akkuş
Türkiye'de finansal krizler ya da ekonomik krizler, makro ekonomik yapının bozulmasıyla ortaya çıkan buhran dönemleridir. Bu yazıda, Türkiye'nin geçmişte yaşadığı önemli ekonomik krizleri ve etkilerini ele alacağız. İşte Türkiye'nin yaşadığı ekonomik krizler ve etkileri...
İkinci Dünya Savaşı döneminde Türkiye'de üretim hızla gerilemiş, tarıma dayalı ekonomide genç nüfusun askere alınması ve teçhizat yetersizliği nedeniyle 1945 yılı tarımsal hasılası önemli derecede gerilemişti. Fiyatlar genel düzeyinin aşırı yükselmesi üzerine, 18 Ocak 1940 tarihinde yürürlüğe giren "Millî Korunma Kanunu" hükûmete olağanüstü yetkiler vermişti. Bu dönemdeki olumlu gelişme ise madencilik, elektrik, gaz ve su hasılalarında bir miktar artış olmasıdır. 1946 yılında Türkiye'de ilk devalüasyon gerçekleştirilmiş ve Türk Lirası değeri düşürülmüştür.
1960 darbesinin nedenlerinden biri olarak görülen ekonomik krizdir. Dış ticaret açığının artması, büyüme hızının düşmesi ve enflasyonun yükselmesi ile Türkiye döviz sıkıntısı çekmiş, moratoryum ilan edilmiştir. Türk Lirası bir kez daha devalüe edilmiştir.
1958 krizinde ithalat odaklı ekonomi politikaları sonucunda dış borçlar arttı. Serbestleşme programıyla ülkenin dış borcu 256 milyon dolara ulaştı. Kambiyo (döviz) sorunları yaşandı. Enflasyon yüzde 20'leri gördü. Bütçe açık verdi ve ihracat hedeflerine ulaşılamadı.
Türkiye, 1970'lerde ve özellikle bu dönemin ikinci yarısında enflasyon ve dış ödeme güçlükleri nedeniyle zor günler geçirdi. Bu dönemde istikrarsız koalisyon hükümetleri, 1973 petrol krizi, 1974 Amerikan ambargosu ve işçi dövizlerindeki azalma, ekonomik gerilemeye neden oldu.
1973 yılında, Orta Doğu'daki petrol üreticisi ülkeler, İsrail'e destek veren Batılı ülkeleri cezalandırmak amacıyla petrol ihracatını kısıtladı. Bu durum, Türkiye gibi enerji ithalatçısı ülkeleri olumsuz etkiledi. Yüksek petrol fiyatları, enflasyonu artırdı ve dış ticaret açığını büyüttü.
1974 Kıbrıs Harekâtı sonrasında ABD, Türkiye'ye silah ambargosu uyguladı. Bu ambargo, Türkiye'nin savunma sanayisini olumsuz etkiledi ve ekonomik sıkıntıları artırdı.
1970'lerde Türk işçiler, yurtdışında çalışarak döviz getirisi sağlıyordu. Ancak bu dönemde işçi dövizleri azaldı ve Türkiye'nin döviz geliri daraldı.
1994 yılı, Türkiye ekonomisi için dönüm noktalarından birini temsil eder. Bu yıl yaşanan ekonomik kriz, kamu finansmanındaki dengesizlikler, yüksek enflasyon oranları ve döviz kurlarındaki aşırı dalgalanmalarla karakterize edilir.
1990'lı yılların başında, Türkiye'nin ekonomik politikaları, kamu harcamalarının artması ve yüksek faiz oranları ile borçlanma eğilimindeydi. Devlet, harcamalarını finanse etmek için kamu bankalarından ve özel sektörden yüksek faizlerle borç almaya başladı. Bu süreçte, kamu borçları hızla arttı ve ekonomi üzerindeki baskıyı artırdı.
1994 yılında, kamu açıklarının kontrol altına alınamaması ve yüksek enflasyon oranları, sermaye kaçışına yol açtı. Hükümetin borçlanma ihalelerini iptal etmesi ve faiz gelirleri üzerindeki vergi oranlarını artırması, piyasalarda güvensizlik yarattı. Sermaye çıkışı ve uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının not düşürmesiyle, Türk Lirası değer kaybetti ve döviz kurları aşırı dalgalanmaya başladı.
TL, dolar karşısında yüzde 160'ın üzerinde değer kaybetti. Enflasyon oranları daha da yükseldi ve ekonomik istikrarsızlık arttı. İşsizlik oranları yükseldi ve birçok işletme iflas etti veya küçülmek zorunda kaldı.
Krize müdahale olarak, Tansu Çiller hükümeti 5 Nisan 1994'te bir dizi ekonomik önlem paketi açıkladı. Bu kararlar, kamu finansmanı üzerindeki dengesizliği gidermeye ve ekonomik istikrarı sağlamaya yönelikti. Ancak, bu önlemler kısa vadede ekonomik sıkıntıları hafifletse de, uzun vadeli yapısal sorunlar devam etti.
2000-2001 yıllarında yaşanan ekonomik kriz, bankacılık sektöründeki sorunlar, yüksek enflasyon ve döviz kurlarındaki dalgalanmalarla karakterizedir. Türkiye, IMF'den mali yardım almış ve yapısal reformlar gerçekleştirmiştir. Bu dönemde kamu açıkları arttı. IMF'den mali yardım alındı. Yapısal reformlar gerçekleştirildi ve Türk Lirası devalüe edildi.
Küresel finansal krizin etkisiyle Türkiye'de büyüme hızı düşmüş, işsizlik artmıştır. Hükümet, ekonomik teşvik paketleri ve yapısal reformlarla krizi atlatmaya çalışmıştır.
Döviz kurlarındaki dalgalanma, yüksek enflasyon ve cari açık Türkiye'yi etkilemiştir. Merkez Bankası'nın faiz politikaları ve döviz müdahaleleri bu dönemde tartışmalı olmuştur.
2018'den 2023'e kadar Türkiye ekonomisi, döviz kurlarındaki dalgalanmalar, yüksek enflasyon ve artan borç yükü gibi bir dizi zorlukla karşı karşıya kaldı. Bu dönemde yaşanan ekonomik kriz, hem yerel hem de uluslararası düzeyde etkilerini gösterdi.
2018 yılında başlayan kriz, doların hızlı yükselişi ile kendini gösterdi ve bu dalgalanma 2023 yılına kadar devam etti. 2021 yılında "Kara Salı" olarak adlandırılan gün, doların bir günde 2 TL artarak rekor kırdığı ve 18,36 TL'ye ulaştığı tarihi bir gün oldu.
Kriz süresince enflasyon oranları tarihi seviyelere ulaştı. 2018'de yüzde 20,3 olan enflasyon, 2022'de yüzde 64'e yükseldi. Ekonomik daralma ve ödenemeyen borçlar, iflasların artmasına yol açtı ve ekonomik büyüme üzerinde baskı oluşturdu.
Merkez Bankası'nın döviz rezervleri, 2018 sonrası önemli düzeyde düştü. 2018 Ocak ayında 77,9 milyar dolar olan net döviz rezervi, 2022 Ocak ayı itibarıyla 7,9 milyar dolara geriledi. Hükümet, TL'nin değer kaybını yavaşlatmak için "kur korumalı mevduat sistemi" gibi uygulamaları başlattı.
Yüksek enflasyon ve döviz kurlarındaki artış, yoksul hanehalkları için reel gelirleri aşındırdı ve yoksulluk oranlarının artmasına neden oldu. Kovid-19 pandemisi de ekonomik zorlukları artırdı ve yoksullukla mücadeleyi olumsuz etkiledi. Bu krizin etkileri hala hissedilmeye devam ediyor.
Bu krizler, Türkiye'nin ekonomik tarihinde önemli dönemeçlerdir ve ülkenin ekonomik politikalarını şekillendirmiştir. Her bir kriz, farklı nedenlerle ortaya çıkmış ve farklı sonuçlar doğurmuştur. Ekonomik istikrarın sağlanması için yapısal reformlar ve etkin politika tedbirleri önemlidir.
1946 krizi
İkinci Dünya Savaşı döneminde Türkiye'de üretim hızla gerilemiş, tarıma dayalı ekonomide genç nüfusun askere alınması ve teçhizat yetersizliği nedeniyle 1945 yılı tarımsal hasılası önemli derecede gerilemişti. Fiyatlar genel düzeyinin aşırı yükselmesi üzerine, 18 Ocak 1940 tarihinde yürürlüğe giren "Millî Korunma Kanunu" hükûmete olağanüstü yetkiler vermişti. Bu dönemdeki olumlu gelişme ise madencilik, elektrik, gaz ve su hasılalarında bir miktar artış olmasıdır. 1946 yılında Türkiye'de ilk devalüasyon gerçekleştirilmiş ve Türk Lirası değeri düşürülmüştür.
1958 krizi
1960 darbesinin nedenlerinden biri olarak görülen ekonomik krizdir. Dış ticaret açığının artması, büyüme hızının düşmesi ve enflasyonun yükselmesi ile Türkiye döviz sıkıntısı çekmiş, moratoryum ilan edilmiştir. Türk Lirası bir kez daha devalüe edilmiştir.
1958 krizinde ithalat odaklı ekonomi politikaları sonucunda dış borçlar arttı. Serbestleşme programıyla ülkenin dış borcu 256 milyon dolara ulaştı. Kambiyo (döviz) sorunları yaşandı. Enflasyon yüzde 20'leri gördü. Bütçe açık verdi ve ihracat hedeflerine ulaşılamadı.
1970'lerde kriz üstüne kriz yaşandı
Türkiye, 1970'lerde ve özellikle bu dönemin ikinci yarısında enflasyon ve dış ödeme güçlükleri nedeniyle zor günler geçirdi. Bu dönemde istikrarsız koalisyon hükümetleri, 1973 petrol krizi, 1974 Amerikan ambargosu ve işçi dövizlerindeki azalma, ekonomik gerilemeye neden oldu.
1973 yılında, Orta Doğu'daki petrol üreticisi ülkeler, İsrail'e destek veren Batılı ülkeleri cezalandırmak amacıyla petrol ihracatını kısıtladı. Bu durum, Türkiye gibi enerji ithalatçısı ülkeleri olumsuz etkiledi. Yüksek petrol fiyatları, enflasyonu artırdı ve dış ticaret açığını büyüttü.
1974 Kıbrıs Harekâtı sonrasında ABD, Türkiye'ye silah ambargosu uyguladı. Bu ambargo, Türkiye'nin savunma sanayisini olumsuz etkiledi ve ekonomik sıkıntıları artırdı.
1970'lerde Türk işçiler, yurtdışında çalışarak döviz getirisi sağlıyordu. Ancak bu dönemde işçi dövizleri azaldı ve Türkiye'nin döviz geliri daraldı.
1994 krizi
1994 yılı, Türkiye ekonomisi için dönüm noktalarından birini temsil eder. Bu yıl yaşanan ekonomik kriz, kamu finansmanındaki dengesizlikler, yüksek enflasyon oranları ve döviz kurlarındaki aşırı dalgalanmalarla karakterize edilir.
1990'lı yılların başında, Türkiye'nin ekonomik politikaları, kamu harcamalarının artması ve yüksek faiz oranları ile borçlanma eğilimindeydi. Devlet, harcamalarını finanse etmek için kamu bankalarından ve özel sektörden yüksek faizlerle borç almaya başladı. Bu süreçte, kamu borçları hızla arttı ve ekonomi üzerindeki baskıyı artırdı.
1994 yılında, kamu açıklarının kontrol altına alınamaması ve yüksek enflasyon oranları, sermaye kaçışına yol açtı. Hükümetin borçlanma ihalelerini iptal etmesi ve faiz gelirleri üzerindeki vergi oranlarını artırması, piyasalarda güvensizlik yarattı. Sermaye çıkışı ve uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının not düşürmesiyle, Türk Lirası değer kaybetti ve döviz kurları aşırı dalgalanmaya başladı.
TL, dolar karşısında yüzde 160'ın üzerinde değer kaybetti. Enflasyon oranları daha da yükseldi ve ekonomik istikrarsızlık arttı. İşsizlik oranları yükseldi ve birçok işletme iflas etti veya küçülmek zorunda kaldı.
Krize müdahale olarak, Tansu Çiller hükümeti 5 Nisan 1994'te bir dizi ekonomik önlem paketi açıkladı. Bu kararlar, kamu finansmanı üzerindeki dengesizliği gidermeye ve ekonomik istikrarı sağlamaya yönelikti. Ancak, bu önlemler kısa vadede ekonomik sıkıntıları hafifletse de, uzun vadeli yapısal sorunlar devam etti.
2001 krizi
2000-2001 yıllarında yaşanan ekonomik kriz, bankacılık sektöründeki sorunlar, yüksek enflasyon ve döviz kurlarındaki dalgalanmalarla karakterizedir. Türkiye, IMF'den mali yardım almış ve yapısal reformlar gerçekleştirmiştir. Bu dönemde kamu açıkları arttı. IMF'den mali yardım alındı. Yapısal reformlar gerçekleştirildi ve Türk Lirası devalüe edildi.
2008-2012 küresel ekonomik krizi
Küresel finansal krizin etkisiyle Türkiye'de büyüme hızı düşmüş, işsizlik artmıştır. Hükümet, ekonomik teşvik paketleri ve yapısal reformlarla krizi atlatmaya çalışmıştır.
2018-2023 döviz ve borç krizi
Döviz kurlarındaki dalgalanma, yüksek enflasyon ve cari açık Türkiye'yi etkilemiştir. Merkez Bankası'nın faiz politikaları ve döviz müdahaleleri bu dönemde tartışmalı olmuştur.
2018'den 2023'e kadar Türkiye ekonomisi, döviz kurlarındaki dalgalanmalar, yüksek enflasyon ve artan borç yükü gibi bir dizi zorlukla karşı karşıya kaldı. Bu dönemde yaşanan ekonomik kriz, hem yerel hem de uluslararası düzeyde etkilerini gösterdi.
2018 yılında başlayan kriz, doların hızlı yükselişi ile kendini gösterdi ve bu dalgalanma 2023 yılına kadar devam etti. 2021 yılında "Kara Salı" olarak adlandırılan gün, doların bir günde 2 TL artarak rekor kırdığı ve 18,36 TL'ye ulaştığı tarihi bir gün oldu.
Kriz süresince enflasyon oranları tarihi seviyelere ulaştı. 2018'de yüzde 20,3 olan enflasyon, 2022'de yüzde 64'e yükseldi. Ekonomik daralma ve ödenemeyen borçlar, iflasların artmasına yol açtı ve ekonomik büyüme üzerinde baskı oluşturdu.
Merkez Bankası'nın döviz rezervleri, 2018 sonrası önemli düzeyde düştü. 2018 Ocak ayında 77,9 milyar dolar olan net döviz rezervi, 2022 Ocak ayı itibarıyla 7,9 milyar dolara geriledi. Hükümet, TL'nin değer kaybını yavaşlatmak için "kur korumalı mevduat sistemi" gibi uygulamaları başlattı.
Yüksek enflasyon ve döviz kurlarındaki artış, yoksul hanehalkları için reel gelirleri aşındırdı ve yoksulluk oranlarının artmasına neden oldu. Kovid-19 pandemisi de ekonomik zorlukları artırdı ve yoksullukla mücadeleyi olumsuz etkiledi. Bu krizin etkileri hala hissedilmeye devam ediyor.
Bu krizler, Türkiye'nin ekonomik tarihinde önemli dönemeçlerdir ve ülkenin ekonomik politikalarını şekillendirmiştir. Her bir kriz, farklı nedenlerle ortaya çıkmış ve farklı sonuçlar doğurmuştur. Ekonomik istikrarın sağlanması için yapısal reformlar ve etkin politika tedbirleri önemlidir.
Yorumlar
Yorum bulunmuyor.
