Teknolojik bunama-II

(dünden devam…)

Peki, insan gelecekte hafızasını tamamen dijital bilgiden oluşmuş depolama birim/sistemlerine mi bırakacak? Bunu söylemek pek de doğru olmaz. Hatırlama veya hafıza yalnız dijital bilgiden oluşmamakta duygu, anı, hissiyat, arzu, beklenti, zevk alma gibi farkında olmadığımız birçok insani özelliklerimiz de işin içine girmektedir. Tabii ki bunlarda bir şekilde insan beyninde farklı bir dille yazılmış bilgi olarak görülebilir. Ama bu durumu günümüzde ve yakın gelecekte edinilmiş teknolojinin karşılaması mümkün görünmemektedir. 

Hafıza ve bilgiyi zamanında/yerinde ve işlevsel kullanmak için ne yapılmalı? 

Öncelikle plan, düzen, sabır ve sağlık gereklidir. Sonuncu ilk üçünden önce olmalıdır. Hem bedensel hem zihinsel sağlık… 

Unutmamak ve hafızayı işlevsel kullanmak için sağlık açısından yapılması gereken ilk şey "iyi uyumaktır". Uyumanın iyi olması şöyle tanımlanabilir: Gece vaktinde, yatak odasında, uyku kıyafetleri ile, serin ve karanlık bir ortamda, mide kısmen boşken, zihinsel olarak sakin ve 6-8 saat süre olarak uyumak. Şeker, tansiyon, kalp, tiroit, anemi, vitamin eksikliği gibi hastalıkların tedavisinin yapılması da temel zihinsel fonksiyonlar açısından gereklidir

Düzenli bedensel aktivite ise bedensel yorulmanın kimyası zihinsel dinginliğin zemini olmaktadır. Haftada beş gün günde bir saat hızlı tempoda koşmadan yürümek veya haftada üç gün bir saat yüzmenin fiziksel aktivite için yeterli görüldüğü bilimsel çalışmalar yapılmıştır.

Su ve hafıza ilişkisi de ilginçtir. Temel yapı elemanı olan su yetersiz alındığında öncelikli olarak ve yaşla değişen oranda iç organlar etkilenirken hafıza ve diğer zihinsel aktivitelerin de düzensiz çalıştığı görülmüştür. Sıvı ihtiyacını yeterli olarak sudan sağlamak unutmayı önlemektedir.

Zihnimizi anlık meşgul edecek ve zihinsel dikkatimizi bozacak teknolojik aletleri lazım olmadıkça kullanmamak: Yani işimiz yoksa internete girmemek, her 15 dakikada bir sosyal medyayı kontrol etmemek, 25 dakikadan daha fazla süreyle işimiz gereği dışında telefonla konuşmamak ve öğrenme konusunda yazılı metinleri kâğıttan/kitaptan okumak. Burada işimizi kolaylaştıran şeylerin bizi tembelleştirdiğini unutmamak gerekir. 

Hatırlamak için yazmak, okumak ve tekrar etmek. Tekrar, öğrenmenin mutlak şartı, öğrendiğini kullanmak da hafızanın… Burada ezberlemek konusu biraz karışık durum. Ezberlenen bilgi kullanılmayacak ise gereksiz gibi görülse de 91 yaşında demanslı bir hasta teyzeden ilk okulda öğrendiği Atatürk şiirini şevkle ve zevkle hatasız okuduğunu görünce neyin ne zaman gerekli olduğunu bugünden 80 yıl sonrasına projeksiyon yapmak zor olmaktadır. Onun için aslında hafıza sınırlarını zorlamayı bir cins spor olarak da görmek mümkündür. Şu da bilinmelidir ki insan hafızasını dolduramaz…

Bulmaca, pazıl, sudoku, kelime oyunlarının aslında hafızayı pek de güçlendirmediği demanslı hastalar üzerinde gösterilmiştir. Yine de oyun kastı ile tutulmadan oynamak ve belirli bir sıklıkta kalmak şartı ile yapılabilir.

Sesli düşünmek, kulağın işlevini arttırmak, işitme özrü varsa ve çözülebiliyorsa düzeltmek. İşitme fonksiyonu hafıza üzerinde diğer dört duyudan daha öncelikli ve belirleyicidir. Kabaca denilebilir ki: körler unutmaz sağırlar unutur… Onun için ibadetleri (Kur'an, namaz, dua, zikir vs.), kitap/gazete okumaları, şarkı, şiir veya deyişleri sesli hatta gür sesle söylemek hafızamızı tazeleyecek hatalarımızı düzeltmemize yardımcı olacaktır.

Yazarak kayıt tutmak da bilgiyi kayıtlamamızda bize alternatif yollar oluşturmaktadır. Bir bilgi zihnimizde ne kadar duyu organı tarafında kullanılırsa ve bu bilginin bize çağrışım oluşturacak çok sayıda zihinsel kısa yolları olursa ihtiyaç anında geri gelmesi de o kadar kısa sürecektir. 

Çok fazla işi aynı anda yapmamak, işleri önem ve kolaylık sırasına koymak: Sağlıklı erişkin kısa belleğinde aynı anda 7-8 şeyi izlerini kaybetmeden tutarken bu şeylerden bir tanesi gereksiz ve önemsiz şekilde ve sürede hafızamızı meşgul ederse diğerlerinin akılda tutulması zorlaşacak, lazım olduğunda ulaşılamadığı için "unuttum" zannedilecektir.

Evrakların arşivlenmesi gibi "düzenli ve sistemli" olmak hafızamız için de gereklidir. Asla kullanmayacağımız bilginin peşine düşmemeli ama gerekli olan da ihmal edilmemelidir. Bu durumun özeli dil öğrenmektir. Yeni bir dil öğrenmenin gereksizliği diye bir durum hala gösterilememiştir. Alzheimer hastalar ile yapılan öğrenme çalışmalarında erken ve orta seviye hastaların unutkan olsalar bile yeni bilgiyi kayıtlayabildikleri ve bu durumun hastalara tarifsiz mutluluk ve cesaret verdiği gösterilmiş.

Topluluk içinde işlevsel olarak bulunmak: yaş özetmeksizin gruplar oluşturarak kalabalıklar içinde aktif olarak ziyaret, ticaret, para kazanmak, eğitim, eğlence veya spor kastıyla bireyin belirli zamanlarda tekrarlayıcı bulunmaları hafızanın kullanımına katkı sağlamaktadır.

Motivasyon her halde insanlığın her yaş zaman ve durumda olmazsa olmazıdır. Zihinsel ve bedensel fonksiyonlarımızı başarısı yeterli motivasyon ile desteklendiğinde bariz olarak artmaktadır. Spor ve sınav en belirgin örneklerdir.

Ara ya da mola vermek: "aslında hatırlamak için unutmak gerekir" diyen söz öğrenmenin kesintisiz devam etmesi gereken bir iş değil bazen ara vermenin veya öğrenilen bilginin bir müddet kullanmayıp daha sonra yeniden kullanarak daha iyi ve kalıcı öğrenilebileceğini kastetmektedir. Bu eğitim bilimcilerin çok iyi bildiği bir şeydir. Zaman zaman ara vermekten çekinmemek gerekir.

Son olarak önerilerin sonu bitmez ve tabii ki teknoloji insan için var olan, araç olarak kullanıldığında insani hataları azaltmakta en mükemmel yardımcımız oldu ve olacak. İnkâr etmek, direnmek veya kaçmak ne kadar anlamsız ise teslim olup kontrolsüz kalmak da o kadar gereksizdir. Teknoloji akıl, bilim, para, güç olmaya devam ederken en büyük zaafımız olarak kalacak ve en çok etkilenecek olan onunla en çok birlikte olan olacaktır.