logo
14 MAYIS 2025

Allah-Evren-İnsan ilişkisi ve deizm tartışmaları

09.04.2025 00:00:00
Deizm, Allah'a inanan fakat dinleri dikkate almayan bir düşünce biçimi olarak tanımlanabilir. Günümüzde bazı gençlerde deizme yönelim olmasının nedeni olarak, siyasi ya da toplumsal görüşlerin din gibi sunulması ve bu duruma gösterilen tepkiyi sayabiliriz. Bazı dayatma yorumları kabul etmeyen, ancak ateist de olmak istemeyen gençler, kendilerini genellikle "deist" olarak tanımlamaktadır. Bu tercih çoğu zaman felsefi bir temele, bir Tanrı tasavvuruna dayanmaz. Aslında, bu gençler din konusunda daha doğru bilgiye ve aydınlatıcı kişilere ulaşamadıkları için kendilerini boşlukta hisseder, dini konu ve tartışmalardan uzak durmaya çalışırlar.

Deist düşüncede Allah'ın, yeryüzüne ilk dokunuşundan sonra hiçbir şeye müdahale etmeyeceğini iddia eden durağan Tanrı anlayışı hâkimdir. Ancak bu yönelimdeki kişiler bazen panteizme (her şey Tanrı'dır düşüncesi) de kayabilmektedir.

Oysa İslami düşünce sistemi, özellikle tasavvufi öğreti, Allah'ın sürekli olarak varlık âlemine tecelli ettiğini ve âlem ile dinamik bir ilişki içinde olduğunu savunur. Mevlânâ, İbnü'l-Arabî ve diğer Anadolu erenleri Allah ve evren arasındaki ilişkiyi Kur'an ve Hadis ışığında açıklayan bir kâinat tasavvuruna sahiptir. Bu kâinatı okuma tasavvuru Vahdet-i vücûd anlayışı ya da yorumu olarak da ifade edilebilir.

Muhyiddin Arabî bu varlık anlayışının simgeleşmiş en ünlü ismidir. Ortaya koyduğu âlem (evren) tasavvuru Allah-âlem-insan ilişkisinin sırlarını nübüvvete uygun bir şekilde açıklamıştır ve yüzyıllardır tartışılmaktadır.

Vahdet-i vücûd anlayışı, İslam dinini özümsemiş bir aklın en üst noktada kullanılmasını gerektiren ve insanlığın aradığı Allah-âlem-insan ilişkisini açıklama iddiasında olan önemli bir düşünce sistemidir. Özellikle günümüz gençliğinin önüne kolay anlaşılır bir şekilde Allah-âlem-insan ilişkisini açıklayan, alternatif bir düşünce sistemi konulabilmesi önemli bir zenginlik olacaktır. Bir kişide, Müslümanda aklı ve ruhunu tatmin edecek bir kâinatı okuma anlayışı (Allah-âlem-insan ilişkisinin izahı) ve doktrini olmalıdır.

Anadolu'da geçmiş pratiği ve kültürel birikimi olan vahdet-i vücud anlayışının günümüze aktarılması, özellikle âlem, varlık ve yaratılış ile ilgili gençliğin sorulara çözümler sunulmasını mümkün kılabilir. Yunus Emre, Mevlana başta olmak üzere Anadolu tasavvuf ekolünün düşünce mimarları, bu anlayış ile varlık âlemini yorumlayarak yaşadıkları dönemin dini ve kültürel hayatında derin izler bırakmışlardır.

Bugün sadece batı gençliği değil, bizim gençliğimiz de ateizm ve deizm tartışmaları içinde bocalamaktadır. Bu nedenle hakikat arayışındaki insanlığa, Allah-âlem-insan ilişkisi konusundaki sorularına tatmin edici açıklamalar yaparak bir yorum sunulmalıdır. Beraberinde Türk gençliğini, sosyal medya ve deizm bataklığında debelenmekten kurtarmak için önüne onun seciyesine uygun ülküler konulmalı ve ona örnek rol modeller sunulmalıdır.

Felsefenin ve kelamın tıkandığı hususlarda "Varlık, Âlem ve Allah ile irtibat nasıldır?" sorularına doğru cevaplar verilmelidir. Mevlânâ veya Muhyiddin Arabî gibi Anadolu erenleri ile simgeleşen varlık anlayışı ve ortaya koyduğu âlem tasavvuru, bugün gençliğinin felsefi sorularına cevap verebilecek önemli ve doğru bir adrestir. Şunlar serbest, şunlar yasak şeklinde sınırlı izahatların ya da siyasi yorumların din olarak sunulması arayıştaki gençliği felsefi olarak tatmin etmemektedir. 

Kültürel ve dini bir zenginliğimiz olan Anadolu vahdet-i vücûd ekolünü referans alarak soyut konuların anlaşılmasını kolaylaştırıcı dijital teknoloji ile oluşturulmuş modeller, resim ve animasyonlar geliştirilmeli ve başta gençliğimiz olmak üzere insanlığın idrakine sunulmalıdır.

Özellikle nübüvvet düşüncesinden uzak batı felsefesine dayanan nihilizm, panteizm, agnostizm vb. gibi akımlarına alternatif tasavvuf felsefesinin kâinatı yorumlama ve varlık anlayışı bir alternatif olarak gençliğimize sunulmalıdır. Bu sayede küresel güçlerin oyuncağı olan katı ve sapkın dini akımların anlamsızlığı ve tutarsızlığı felsefi olarak ortaya konulabilir. Bu ruh inkılabı ile beraber Türk gençliği kâinat devletini kuracaktır.

Nitekim Gazi Mustafa Kemal Atatürk, döneminde bu durumun farkında bir liderdi. Atatürk vahdet-i vücûd anlayışı ile kâinatı yorumlayan birisidir. Döneminde bu konuda önemli eserleri olan Prof. Dr. Ferit Kam'ı köşke davet ederek zaman zaman sohbetler yapmıştır. Yeni Türk devletinde Milli Eğitim müfredatlarına tasavvuf edebiyatı, divan edebiyatı ve halk edebiyatı konuları içerisinde Anadolu erenleri ve tasavvuf anlayışının serpiştirilmesinde bu sohbetlerin katkısı olmuştur. Bu müfredat ile liseli gençlerde Anadolu Türk İslam aidiyeti oluşturulmaya çalışılmış ve Âlem-Allah-İnsan münasebetinin nasıl olduğu edebiyat dersi içerisinde verilmiştir.

Bu yolla gençlerin o dönem yaygın olan bolşevik-ateist, panteist felsefelerden etkilenmeleri önlenmeye çalışılmıştır. Yunus, Mevlana, Hacı Bektaş, İbnü'l-Arabi, Fuzuli, Itri, Süleyman Çelebi (Mevlid) gibi isimlerin İslam tasavvuf yorumu içeren eserlerine lise müfredatında yer verilmiştir.

Bu vesile ile ben de, lise yıllarımda (1981-1984) edebiyat derslerinde Anadolu erenlerinin tasavvuf yorumları ile tanışma fırsatı bulduğum için minnettarım.
Yorumlar
Yorum bulunmuyor.
Yorumlarınızı paylaşın

--
 
Prof. Dr. Mustafa Yavuz Köker / diğer yazıları
Gazeteci İsmail Saymaz ifade verdi
Konu: CHP'nin 38. Olağan Kurultayı
Erdoğan TBMM Grup Toplantısı'nda konuştu
'Yeni bir safhaya geçmiş bulunmaktayız'
Bakan Işıkhan'dan 'asgari ücret' açıklaması
Asgari ücrete ara zam yapılacak mı?
Yarınki görüşme ile ilgili Kremlin'den açıklamada
"Rus heyeti, Ukrayna heyetini bekleyecek"
Eğitim sistemi yine mi değişiyor?
Yusuf Tekin sinyali verdi
Boğaziçi'ndeki olaylarda 97 kişi gözaltına alınmıştı
15 öğrenci adliyeye sevk edildi
Türkiye'nin aile istatistikleri açıklandı
Hane halkı büyüklüğü 3,11'e düştü
Riyad'da buluştular
Erdoğan çevrim içi katıldı
Irak'tan şehit haberi
Uzman Çavuş Mesut Karadağ şehit oldu
Mafya ve çeteler ülkemize çökmüş
Tabloyu Bakan Yerlikaya açıkladı
İran-Avrupa nükleer görüşmeleri İstanbul'da
Talep İran'dan geldi
Macron, İsrail'in yaptıklarına 'soykırım' diyemedi
"Kabul edilemez ve utanç verici"
Gazze'de açlık daha da artacak
Tam bir insani felaket!
Libya'da çatışmalar yeniden başladı
Çatışmalar başkent Trablus'ta yaşanıyor
6 büyüklüğünde deprem
Merkez üssü Datça açıkları
Gazeteci İsmail Saymaz ifade verdi
Konu: CHP'nin 38. Olağan Kurultayı
Erdoğan TBMM Grup Toplantısı'nda konuştu
'Yeni bir safhaya geçmiş bulunmaktayız'
Bakan Işıkhan'dan 'asgari ücret' açıklaması
Asgari ücrete ara zam yapılacak mı?
Yarınki görüşme ile ilgili Kremlin'den açıklamada
"Rus heyeti, Ukrayna heyetini bekleyecek"
Eğitim sistemi yine mi değişiyor?
Yusuf Tekin sinyali verdi
Boğaziçi'ndeki olaylarda 97 kişi gözaltına alınmıştı
15 öğrenci adliyeye sevk edildi
Türkiye'nin aile istatistikleri açıklandı
Hane halkı büyüklüğü 3,11'e düştü
Riyad'da buluştular
Erdoğan çevrim içi katıldı
Irak'tan şehit haberi
Uzman Çavuş Mesut Karadağ şehit oldu
Mafya ve çeteler ülkemize çökmüş
Tabloyu Bakan Yerlikaya açıkladı
İran-Avrupa nükleer görüşmeleri İstanbul'da
Talep İran'dan geldi
Macron, İsrail'in yaptıklarına 'soykırım' diyemedi
"Kabul edilemez ve utanç verici"
Gazze'de açlık daha da artacak
Tam bir insani felaket!
Libya'da çatışmalar yeniden başladı
Çatışmalar başkent Trablus'ta yaşanıyor
6 büyüklüğünde deprem
Merkez üssü Datça açıkları
logo

Beşyol Mah. 502. Sok. No: 6/1
Küçükçekmece / İstanbul

Telefon: (212) 624 09 99
E-posta: internet@yenimesaj.com.tr gundogdu@yenimesaj.com.tr


WhatsApp iletişim: (542) 289 52 85


Tüm hakları Yeni Mesaj adına saklıdır: ©1996-2025

Yazılı izin alınmaksızın site içeriğinin fiziki veya elektronik ortamda kopyalanması, çoğaltılması, dağıtılması veya yeniden yayınlanması aksi belirtilmediği sürece yasal yükümlülük altına sokabilir. Daha fazla bilgi almak için telefon veya eposta ile irtibata geçilebilir. Yeni Mesaj Gazetesi'nde yer alan köşe yazıları sebebi ile ortaya çıkabilecek herhangi bir hukuksal, ekonomik, etik sorumluluk ilgili köşe yazarına ait olup Yeni Mesaj Gazetesi herhangi bir yükümlülük kabul etmez. Sözleşmesiz yazar, muhabir ve temsilcilere telif ödemesi yapılmaz.