Envârü’l-Âşıkîn: Yazıcızade Ahmed Bîcan’ın mirası

Osmanlı döneminde yazılmış en önemli eserlerden biri olan Envârü'l-Âşıkîn (Âşıkların Nurları), 15. yüzyıl âlimi ve mutasavvıfı Yazıcızade Ahmed Bîcan'ın kaleminden çıkmış, asırlardır geniş kitleler tarafından okunan bir başyapıt.

Anadolu'da Müslüman-Türk kimliğinin şekillenmesinde büyük rol oynayan bu eser, tasavvufî derinliği, sade dili ve öğretici üslubuyla dikkat çekiyor. İ

Yazıcızade Ahmed Bîcan Kimdir?

Yazıcızade Ahmed Bîcan (ö. 1466'dan sonra), Osmanlı'nın erken döneminde yaşamış bir âlim, mutasavvıf, mütercim ve nesir yazarıdır. Gelibolu'da doğduğu bilinen Ahmed Bîcan, babası Kâtib Sâlih ve ağabeyi Yazıcıoğlu Mehmed gibi edebiyatçı bir aileden geliyordu.

Ahmed Bîcan, Arapça ve Farsça'yı çok iyi bilmesiyle dönemin ilim çevrelerinde saygın bir yer edindi. Gelibolu'da gazilere katılarak cihada iştirak ettiği de bilinen Ahmed Bîcan, hem derviş hem de savaşçı kimliğiyle dikkat çekiyor. Mezarı, Gelibolu'da ağabeyi Mehmed'in kabrinin yakınında bulunuyor.

Envârü'l-Âşıkîn'in ortaya çıkışı

Envârü'l-Âşıkîn, Ahmed Bîcan'ın ağabeyi Yazıcıoğlu Mehmed'in Arapça yazdığı Meġāribü'z-zamân li ġurûbi'l-eşyâʾ fi'l-ʿayn ve'l-ʿıyân adlı eserin Türkçe'ye serbest bir çevirisi olarak 1446'da yazılmaya başlandı ve 1451'de tamamlandı.

Ahmed Bîcan, eseri çevirirken içeriği genişleterek kendi tasavvufî yorumlarını ekledi ve halkın anlayabileceği sade bir Türkçe ile kaleme aldı. Eserin ismi, müellifin gönlünün, gözünün ve ruhunun nuru olarak gördüğü içeriğinden geliyor; zira Ahmed Bîcan, tüm zâhir (görünen) ve bâtın (gizli) nurları bu kitapta topladığını ifade ediyor.

Eser, beş ana bölüme ("megārib") ayrılmış olup, her bölüm bir namaz vaktine işaret ediyor. Bu yapı, eserin hem dinî hem de ritmik bir düzen içinde sunulmasını sağlıyor. Envârü'l-Âşıkîn, Balkanlar'dan Anadolu'ya ve hatta Kazan'a kadar geniş bir coğrafyada basılarak Türk-İslam dünyasının en önemli kaynaklarından biri haline geldi.

Eserin Temaları ve İçeriği

Envârü'l-Âşıkîn, dinî, tasavvufî ve didaktik bir eser olup, kainatın yaratılışından ahiret hayatına kadar geniş bir yelpazede konuları ele alıyor. Eserin ana temaları şunlar:

Kainatın Düzeni ve Yaratılış: Eser, evrenin yaratılışını, gök ve yerdeki varlıkları detaylı bir şekilde anlatıyor.

Peygamberler Tarihi: Peygamberlerin hayatları, mucizeleri ve özellikle Hz. Muhammed'in hayatına geniş yer veriliyor. Ahmed Bîcan, bu bölümleri âyetler, hadisler ve diğer kutsal kitaplardan alıntılarla zenginleştiriyor.

Tasavvufî Yorumlar: Eser, Bayramiyye tarikatının etkisiyle tasavvufî bir karaktere sahip. Ahmed Bîcan, Hacı Bayrâm-ı Velî'nin kendisini "peygamberlerin ahvâli" üzerine "sâhib-i sır" kıldığını belirterek, âyetleri ve hadisleri tasavvufî bir perspektiften yorumluyor.

Ahiret, Kıyamet ve İbadetler: Kıyamet alametleri, cennet, cehennem, meleklerin görevleri ve çeşitli ibadetler detaylı bir şekilde işleniyor. Eser, okuyucularını dünya ve ahiret saadetine ulaştırmayı amaçlıyor.

Mitolojik ve Kozmografik Unsurlar: Kafdağı, anka kuşu gibi mitolojik öğeler ile uzak diyarlar ve yaratıklar hakkında dönemin hayal gücünü yansıtan anlatılar bulunuyor. Bu bölümler, eserin edebi ve kültürel değerini artırıyor.

Eserin Dili ve Üslubu

Envârü'l-Âşıkîn, sade ve akıcı bir Türkçe ile yazılmış olup, yer yer secilerle (söz sanatları) zenginleştirilmiştir. Kısa ve devrik cümleler, konuşma diline yakın bir üslup sunar.

Sonuç

Yazıcızade Ahmed Bîcan'ın Envârü'l-Âşıkîn'i, tasavvufî derinliği, dinî öğretileri ve sade üslubuyla Osmanlı'nın manevi dünyasına ışık tutan eşsiz bir eser.

Hem dervişler için bir yol haritası hem de halk için bir bilgi hazinesi olan bu eser, 15. yüzyılın dini ve kültürel dokusunu anlamak isteyenler için hâlâ canlı bir kaynak. Ahmed Bîcan'ın mirası, asırlardır süren etkisiyle Türk-İslam dünyasında yankılanmaya devam ediyor.