Epilepside ilk yardım nasıl yapılmalı?

Epilepsi, beyindeki sinir hücrelerinin (nöronlar) anormal ve aşırı elektriksel aktivitesi sonucu tekrarlayan nöbetlerle karakterize olan yaygın bir kronik nörolojik hastalıktır.

Tek bir nöbet geçirmek epilepsi tanısı için yeterli değildir; tanı, genellikle provoke edilmemiş (ateş, enfeksiyon, kafa travması gibi bilinen bir tetikleyici olmadan) en az iki nöbetin farklı zamanlarda meydana gelmesiyle konur.

NEDİR VE NASIL ORTAYA ÇIKAR?

Nöbetler, beynin normal elektrik aktivitesindeki geçici bir bozulmadan kaynaklanır. Beyindeki nöronlar normalde düzenli elektriksel sinyaller gönderir. Epilepside ise bu nöron grupları, normalden çok daha hızlı ve senkronize bir şekilde anormal elektrik boşalımları yaparak bu boşalımların vücutta kontrol edilemeyen hareketlere, duyu değişikliklerine, bilinç kaybına veya davranış değişikliklerine yol açmasına neden olur.

Etiyoloji (Nedenler):

Epilepsinin nedenleri oldukça çeşitlidir ve vakaların yaklaşık yarısında kesin bir neden bulunamaz (idiyopatik epilepsi). Bilinen nedenler şunları içerir:

• Genetik Faktörler: Bazı epilepsi türleri genetik mutasyonlarla ilişkilidir ve ailede epilepsi öyküsü bulunabilir.

• Beyin Hasarı: İnme, kafa travması, beyin tümörleri veya enfeksiyonlar (menenjit, ensefalit) gibi durumların neden olduğu beyin dokusu hasarı.

• Doğum Öncesi Hasarlar: Doğum sırasında oksijen eksikliği veya anne karnında geçirilen enfeksiyonlar.

• Gelişimsel Bozukluklar: Beyin gelişimindeki anormallikler (örneğin, kortikal displazi).

NÖBET TÜRLERİ

Epilepsi nöbetleri, anormal aktivitenin beynin neresinde başladığına bağlı olarak temel olarak üç ana kategoriye ayrılır:

A. Fokal Başlangıçlı Nöbetler (Parsiyel Nöbetler):

• Beynin tek bir bölgesinde başlar.

• Fokal Uyanık Nöbetler (Basit Parsiyel): Bilinç korunur. Kişi çevresinin farkındadır. Semptomlar kas seyirmeleri, garip tatlar veya ışık parlamaları olabilir.

• Fokal Bilinç Bozukluğu Yapan Nöbetler (Kompleks Parsiyel): Bilinç etkilenir. Kişi şaşkın görünebilir, amaçsızca dolaşabilir veya tekrarlayan hareketler yapabilir (otomatizmler).

B. Jeneralize Başlangıçlı Nöbetler:

• Beynin her iki tarafında aynı anda başlar. Bilinç daima etkilenir.

• Absans (Petit Mal) Nöbetler: Özellikle çocuklarda görülür. Birkaç saniye süren, boş bakma ve kısa süreli bilinç kaybı ile karakterizedir.

• Tonik-Klonik (Grand Mal) Nöbetler: En bilinen türdür.

Tonik Faz: Vücut kasları kasılır, kişi yere düşebilir.

Klonik Faz: Kaslarda ritmik, sallanma tarzı seğirmeler görülür.

• Miyoklonik Nöbetler: Kollarda, bacaklarda veya tüm vücutta ani, kısa ve şok benzeri sıçramalar.

• Atonik Nöbetler: Kas tonusunda ani kayıp. Kişi aniden yığılıp düşebilir (düşme atakları).

C. Bilinmeyen Başlangıçlı Nöbetler:

• Nöbetin başlangıcının fokal mi yoksa jeneralize mi olduğunun kesin olarak belirlenemediği durumlardır.

TANI VE TEDAVİ

Tanı esas olarak hastanın ve görgü tanıklarının nöbet tariflerine dayanır. Bununla birlikte, tanıya yardımcı olan temel araçlar şunlardır:

1. Elektroensefalogram (EEG): Beyindeki elektriksel aktiviteyi kaydeder ve epilepsiye özgü anormal dalgaları saptayabilir.

2. Görüntüleme Testleri (MRI veya BT): Nöbetlere yol açabilecek tümör, inme veya yapısal anormallikleri saptamak için kullanılır.

3. Kan Testleri: Nöbetlerin enfeksiyon, metabolik bozukluklar veya diğer nedenlerden kaynaklanıp kaynaklanmadığını kontrol eder.

Tedavi Yaklaşımları:

Epilepsi genellikle tedavi edilebilir ve hastaların büyük çoğunluğu nöbetsiz bir yaşam sürebilir.

1. Antiepileptik İlaçlar (AED'ler): Tedavinin temelini oluşturur. Bu ilaçlar, nöronların aşırı elektriksel aktivitesini azaltarak nöbetleri önler veya sıklığını azaltır. Doğru ilacın seçimi nöbet tipine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna göre yapılır.

2. Cerrahi Müdahale: İlaçla kontrol edilemeyen (ilaç dirençli) fokal epilepsilerde, nöbetlerin başladığı beynin küçük bir bölgesinin çıkarılması veya izole edilmesi mümkündür.

3. Vagal Sinir Stimülasyonu (VNS): İlaç veya cerrahiye yanıt vermeyen bazı hastalar için, boyundaki vagus sinirine elektrik darbeleri gönderen, pil benzeri bir cihaz yerleştirilmesi yardımcı olabilir.

4. Diyet Tedavileri: Özellikle çocuklarda ilaç tedavisine yanıt vermeyen epilepsilerde Ketojenik Diyet gibi yüksek yağlı, düşük karbonhidratlı diyetler bir seçenek olabilir.

İLK YARDIM

Epilepsi nöbetine tanık olursanız, en önemli şey hastayı güvende tutmaktır:

• Sakin Kalın: Paniğe kapılmayın. Nöbet genellikle birkaç dakika içinde kendiliğinden sona erer.

• Yaralanmayı Önleyin: Etraftaki sert veya keskin nesneleri uzaklaştırın. Mümkünse, kişinin başının altına yumuşak bir şey (ceket, yastık) koyun.

• Yan Çevirin: Kişiyi yavaşça yan yatırın (kurtarma pozisyonu). Bu, salyaların veya kusmuğun nefes borusuna kaçmasını önler.

• Müdahale Etmeyin: Nöbeti durdurmaya çalışmayın veya ağzına bir şey sokmayın (dili ısırmasını engellemeye çalışmak yarardan çok zarar verir).

• Zaman Tutun: Nöbetin ne zaman başladığını not edin.

• Ne Zaman Acil Yardım Çağrılmalı (112):

Nöbet 5 dakikadan uzun sürerse.

Kişi nöbet bittikten sonra bilincini geri kazanmazsa.

Nöbet suda gerçekleşirse.

Kişi yaralanmışsa veya hamileyse.