Ermeni tehciri ve Cemal Paşa

Ermeni tehcir kanunu uygulama alnına girdiği günlerde, Cemal Paşa'nın IV. Ordu bölgesinde sorumluluğu altında bulunan Adana, Antep ve Urfa bölgelerinde de Ermeniler ayaklanmıştı. Ermeniler, halktan, asker ve jandarmadan birçok kişileri katletmişlerdi. Tehcir kanunu çıkmış olmasına rağmen Cemal Paşa kendi sorumluluğu altındaki ermeni olaylarını başka bir yöntemle halletme yoluna gider. Bu yöntemler şunlardır: a)Ermeni ayaklanmasını bastırmak için yerli Osmanlı halkını kullanmaz. Onları hiç işin içine sokmaz. b)İsyanı asker ve jandarma yolu ile bastırır. c)Suçluyu suçsuzu ayırır. Sadece suçluları cezalandırır. d)Suçsuzlara iyi davranır. Toplum barışını yeniden sağlar. Doğu Anadolu eyaletlerine uygulana tehcir kararı ile kendi sorumluluk bölgesine gelen (Mezopotamya bölgesine) Ermenilerin bir kısmı aç ve susuz kalınca onların Halep ve Beyrut bölgelerine taşınmasına yardımcı olur. Hükümetten bu konuda alınması gereken taşınma izinlerini alır. Böylece 150000 aç Ermeninin taşınmasını sağlar. Yani tehcir işinin elinden gereğince ve imkânlar dâhilinde daha az zahmetli yapılmasını sağlamıştır. 17 Mart 1915'de Zeytin Dağ Ayaklanması olayı ile ilgili genelgesi bunun en büyük örneğidir: "Türk ahalinin hiçbir vesile ile işe karışmasına ve herhangi bir ifratın vukuuna meydan verilmemesi, muti Ermeni ahalinin sıyanet ve incinmemelerinin temin edilmesini emrederim? Ahali mutmain olsun, askere yardım için bile olsun işlere müdahale edemez?"Cemal Paşa İttihat Terakki'nin üç önemli kişisinden birisidir. Bahriye Nazırı ve IV. Ordu komutanı olarak görev yapmaktadır. Kişi olarak çok çalışkandır, verdiği söz ve kararında duran azimli bir insandır. Gerektiği zaman bir asker olarak olayların önlenmesi için şiddete ve zulme de başvurabilir. Mazlumlara karşı merhametli ve cömerttir. İngiltere, Almanya, Fransa ve Rusya sömürgelerinde halk bir ayaklanma yaptığı zaman o şehir veya bölgeyi topa tutarak suçlu suçsuz ayırt etmeden topa tutarak insanları öldürerek yok ederlerdi. Cemal Paşa ise kendi sorumluluk bölgesinde bunların hiç birini yapmamış, asker vasıtası ile suçluyu suçsuzu ayırt ederek adaleti çalıştırmıştır. Böylece halkın birbirine kin ve nefretini önlemiştir. 1070 yılından beri devam eden barışı devam ettirmiştir.Anlaşma gurubu devletleri, Cemal Paşa'da, kendilerinden ve Osmanlı hükümetinden farklı bir uygulamayı görünce, onun hakkında farklı düşünürler. Çünkü üç uygulamada da büyük farklılıklar vardır. Bu nedenle de İngiltere, Fransa ve Rusya, Osmanlı Hükümetinde Cemal Paşanın, Talat ve Enver Paşaya karşı olduğu ve onları devirmek için bir komplo hazırlığı içerisinde olabileceği düşüncesini benimserler. Bu düşünceye dayanan ilk belge 11 Aralık 1915'de, Petrograd'daki Dışişleri bakanlığı ikinci şubesinde danışman olarak çalışan Gülkeviç'e, Bükreş teki Rus büyükelçisi Poklevski'nin gönderdiği teldir: "Cemal Paşa ile Türk hükümeti arasında bir ihtilaf zuhur eylediği haberi Zavrief'in kulağına kadar varmış olup bu haberler şu ümidin doğmasına sebep oluyorlar ki, eğer biz Türkiye Asyasında hükümet icra etmek hususunda Cemal'e yardım vaat edecek olursak muhtemelen Cemal'i İstanbul aleyhine açıktan açığa bir harekete sevk etmek mümkün olur. Yukarıda zikredilen husus atın Çar hükümetinin görüşüne ne derece uyduğunu Zavrief soruyor. Çünkü bu takdirde Ermeniler Cemal üzerinde tesir edecek bazı hareketler tasavvur etmektedirler."Bu telde adı geçen Zavrief, Doğudaki Ermeni sorumunun Rusya lahdinde sonuçlanması için Dışişleri bakanlığı tarafından İngiltere ve Fransa'da görevlendirilmiş kişidir. Kendine göre Cemal Paşayı desteklersek Osmanlı hükümetini yıpratarak amaca ulaşmak için bulanık suda balık avlamak isteyen maceracıdır.