İmam Rıza’ya suikast düzenlenmesi ve vefatı -1-

İmam Rıza öldürüleceğini biliyordu. Bir defasında bir topluluğa Harun Reşid'in mezarının yanına defnedileceğini bildirmiştir. "Ben ve Harun şu iki parmak gibiyiz" buyurmuştur. Bu sırada şehadet parmağıyla orta parmağını birbirine bitiştirerek işaret etmiştir. 

Harun Reşid bir gün Medine mescidinde hitap ediyordu. İmam Rıza da orada bulunuyordu. O sırada İmam yanındakilere şöyle demişti: "Benimle onun aynı evde defnedildiğini göreceksiniz" 

Bir defasında halife Harun Mescid-i Haram'ın bir kapısından İmam Rıza da diğer kapısından çıktı. İmam şöyle dedi: "Ev ne kadar uzak ve buluşma yeri ne kadar da yakın! Ben ve o, Tûs'ta bir araya geleceğiz." 

İbn Hacer şöyle der: "Memun'dan önce öleceğini ve er-Reşid'in yanına defnedileceğini haber vermişti. Gerçekten haber verdiği gibi oldu." 

Halife Memun, Horasan'a gelmesini isteyince İmam Rıza ailesini toplamıştı. Bu olayı şöyle anlatır:

"Benim Medine'den çıkmamı istedikleri zaman ailemi topladım ve benim duyabileceğim şekilde üzerime ağlamalarını istedim. Sonra on iki bin dinarı aralarında bölüştürdüm. Sonra şöyle dedim: Bana gelince, bir daha ailemin yanına dönmeyeceğim." 

Şair Di'bil el-Huzaî, İmam Rıza'nın veliaht tayin edilmesinden sonra o meşhur kasidesini okumuştur.

"Nefs-i Zekiye'nin Bağdat'taki kabrine Ki, Rahman odalarına rahmet indirir" beytine gelince, İmam ona der ki: "Buraya kasideni tamamlayacak şekilde iki beyit ekleyeyim mi?"

Di'bil, "Evet ey Resûlullah'ın oğlu!" dedi. İmam şu beyitleri okudu: "Ve Tûs'ta bir kabir ki ne büyük musibet. İnsanın içinde yangınlar çıkarır!"

Di'bil dedi ki, "Ey Resûlullah'ın oğlu! Tûs'taki bu kabir kimindir?" İmam dedi ki: "Benim kabrimdir. Birkaç gün ve gece geçer geçmez Tûs, bağlılarımın ve ziyaretçilerimin buluşma yeri olacaktır."  

İMAM RIZA ZEHİRLENEREK Mİ ŞEHİT EDİLMİŞTİR?

İmam Rıza'nın ölüm sebebiyle ilgili rivayetler farklıdır. Bazıları doğal olarak öldüğünü, bazıları da zehirlendiğini belirtmektedir. Sünni tarihçilerin çoğu İmam'ın Tûs'ta hastalanarak vefat ettiğini, bir rivayet göre ise zehirlendiğini kabul eder. İmam Rıza'nın zehirlendiğine dair rivayetlerden bazıları şu şekildedir:

"Salahaddin es-Safdî şöyle diyor: ... Derken Memun sonunda onu zehirli bir narla öldürdü. Bunu Abbasi hanedanına hoş görünmek için yaptı." 

Yâkubî şöyle der: "Söylendiğine göre, Ali b. Hişam ona zehirli bir nar yedirmiştir." 

İbn Hibban şöyle der: "Ali b. Mûsa er-Rıza, Tûs'ta Memun'un kendisine içirdiği bir şerbetten sonra hemen öldü." 

Şihabuddin en-Nuveyrî anlatıyor: "Söylendiğine göre, Memun zehirli üzümle onu öldürdü. Bazıları bunu uzak bir ihtimal olarak görüp inkâr etmişlerdir." 

El-Kalkaşandî şöyle der: "Söylendiğine göre, zehirli nar yedirilerek öldürülmüştür." 

Tus halkı Memun'un, İmam'ı zehirlediğine inanıyorlardı. Memun da halkın kendisini bu şekilde suçladığını itiraf etmiştir. Memun ölümünden hemen önce İmam'ın yanına gitti ve şöyle dedi:

"Ey Efendim! Allah'a yemin ederim ki, benim için hangi musibetin daha büyük olduğunu bilmiyorum. Seni yitirmem senden ayrılmam mı, yoksa insanların beni seni öldürmekle, sana suikast düzenlemekle itham etmeleri mi?" 

Ölümünün ikinci gününde halk toplanıp Memun'u kastederek, "Onu bu adam öldürdü, ona kalleşçe suikast düzenledi" dedi. 

Memun'un İmam Rıza'yı zehirlemiş olması ihtimalini güçlendiren en önemli sebeplerden biri, Memun'un ondan kurtulma planları yapmış olmasıdır.

Memun Abbasi hanedanı mensuplarına şöyle dedi: "... Onun durumunu basite almak doğru değil. Ama biz, azar azar onu gözden düşürmek durumundayız. Ki insanlara onun bu görevi hak etmediğini göstermiş olalım. Daha sonra onun oluşturduğu belayı bizden savacak kesin bir çözüm yolunu buluruz." 

Memun'un Irak'a gitme ve başkenti oraya taşıma kararı almasından sonra İmam Rıza vefat etmiştir. Memun, Irak'ta bulunan Abbasi hanedanı mensuplarının, İmam, veliahtı olarak kaldığı müddetçe kendisine muhalif kalacaklarını anlamıştı.

Bu sebeple, hanedan mensuplarının desteğini sağlamak masadıyla şu mektubu yazdığını görüyoruz: "Benden sonra halife olsun diye Ali b. Mûsa er-Rıza'yı veliaht olarak tayin ettiğim için bana öfke duyduğunuzu biliyorum. Bu muhalif tavrınızı bırakın. Emirlerimi dinleyip itaat edin." 

İmam Rıza'yı Memun'un zehirlediğini kabul eden rivayetler şöyle demektedir: Memun, Horasan'dan Bağdat'a giderken (başkenti Irak'a taşıma kararının ardından) yolda devamlı surette ona Bağdat'ın durumunu rapor ediyorlardı.

Orada bulunan Abbasi hanedanı mensupları hiçbir şekilde İmam Rıza'yı veliaht olarak görmek istemiyorlardı. Memun'a Bağdat'ın kıyam ettiğini haberini getirdiler. Memun böyle bir durumda Alioğullarından olan bir veliahtla birlikte Bağdat'a giremeyeceğini anladı.

Zira çok kanlı bir savaş çıkar, hatta hilafeti elinden gidebilirdi. Onu veliahtlıktan azletmesi de mümkün değildi. Bu sebeple, Serahs'dan Tûs'a geldiklerinde onu zehirledi. 

Bu iddiayı destekleyen tarihî gerçekler de mevcuttur. Şöyle ki: Memun, İmam Rıza'yı veliaht tayin etmekle beklediği sonuçları elde edememişti.

Çünkü yeni bir fitne baş göstermişti. Abbasi mensupları ona başkaldırmıştı. Hatta onu öldürmeye bile teşebbüs etmişlerdi." Devam edecek (Prof. Dr. Haydar Baş İmam Ali Rıza eserinden)