Türk milletini tarih boyunca zaferlerden zafere taşıyan, nice büyük devletler ve medeniyetler kurmalarını sağlayan sebepler incelendiğinde, işin merkezinde ve özünde "insan" unsurunun yer aldığını görürüz. İnsanın imar ve ihyası, eğitimi, ruhen ve bedenen huzuru, mutluluğu, güvenliği, barış ve kardeşliği, hak ve hürriyetlerinin tesisi; can, mal, din ve namus emniyeti vs... hep insanla alakalı, insana yönelik, insanı ilgilendiren konulardır.Ve bütün gaye ve hedefler hep insan ekseninde cereyan etmektedir. Devleti oluşturan bütün kurum ve kuruluşlar "insan" unsuruna dayalı olduğu için insanın her yönden mutlu ve mutmain olması, devletin bekasına; insanın çöküşü ise devletin çöküşüne neden olmuştur. "İnsan iyiyse, toplum da iyidir; toplum ne kadar sağlam ve iyiyse devlet de o nispette sağlam ve güçlüdür", işte geçmişte atalarımız hep bu açıdan olaylara baktıkları için tabiri caizse ömürleri uzun, mesut ve bereketli olmuştur. Türk devlet adamları herşeyden önce halkın huzur ve refahını temin etmeye çalışmış, "insan için devlet" düşüncesiyle insana hizmet etmeyi vazifelerin en yücesi kabul etmişlerdir.Türk-İslam Edebiyatı'nda "Siyasetname" niteliği taşıyan eserlerde hep bu ölçü ve anlayışa vurgu yapılmıştır. Dilerseniz biz de bu tarz kaynaklardan ve tarihî şahsiyetlerin bu yöndeki ikaz ve uyarılarından aktarmalar yapalım ve "ideal devlet modeline" giden yolu birlikte araştıralım:***Büyük Türk Hakanı Oğuz Kağan'ın, duasında, "Türk ülkesinde hürler yaşasın. Adaletten başka bir şey hüküm sürmesin. Türk yurdunda yoksulluk o kadar azalsın ki, fakirlik suç sayılsın" demesi, insana hizmet anlayışının bir tezahürüdür.***Yusuf Has Hacip "Kutadgu Bilig" adlı eserinde benzer manaya işaretle şöyle der: "Memlekete kılıç ile hakim olunur, kalem ile hükmedilir. Hükümdar için en mühim iş, kuldan fakir adını kaldırmaktır. Halkın mutluluk sahibi olması, öncelikle karnının doymasına bağlıdır. Bir bey, beyliğinin uzun sürmesini isterse adaleti eşit tatbik etmeli ve halkı gözetmelidir. Cihana hakim olabilmek için bin türlü fazilet gerekir, ancak o zaman cihan elde edilir".***Âhi Evren Dede, "Fütüvvetname"sinde devlet adamlarına şu öğütlerde bulunur: "Hakka, hukuka, ölçüye riayet et. Hak için hakkı söyle ve hakkı söylemekten korkma. Emrin altındakileri ve hizmetindekileri koru ve gözet. Şefkatli, merhametli, adaletli, faziletli, iffetli ve dürüst davran. Ayıp ve kusurları ört. Hataları yüze vurma, affedici ol. İkram etmeyi öğren. Yaradandan dolayı yaratıkları hoş gör. Mütevazı ol, gurur ve kibirden kaçın. Fakirleri doyur, onlarla otur. Zenginlere, zenginliğinden dolayı itibardan kaçın. Müslümanlara lütufkâr davran. Düşmana, düşmanın silahıyla karşılık ver. Âlimlerle dost ol. Her hâlükârda yalnız Allah'a güven. Örf, adet ve törelere riayet et. Ahdinde, sözünde ve sevginde vefalı ol."(devam edecek)
